DEHB bozukluğu yaşayan çocuk, ergen ve yetişkinlerin  DEHB yaşamayanlara göre psikiyatrik rahatsızlıklara yakalanma risklerinin altı kat daha fazla olduğu belirtilmektedir. Bu durumda DEHB sendromu ( sendrom, birden fazla bilişsel işlevde birden kronik bozukluklar içerir) denilince ruhsal, sosyal ve akademik sorunlar akla gelmelidir. DEHB li çocuklarda yaşanan diğer bozukluklar şöyledir:

• Karşı gelme ve karşıt olma bozukluğu  %40
• Endişe bozuklukları     %34
• Davranım bozukluğu     %14
• Tik bozukluğu                         %11
• Duygusal bozukluk-depresyon   %4

DEHB li çocukların diğer tanıları da almaları şu anlamlara gelecektir; eşlik eden
bozukluk ve DEHB aynı bozukluğun farklı görünümleri olabilir, yarı birer tanı olabilirler, ortak bir yatkınlığı paylaşabilirler yada daha karmaşık bir DEHB sendromunun alt tiplerini temsil ediyor olabilirler; DEHB, birlikte bulunan bozukluğun erken görünümü olabilir yada DEHB çocuğun diğer bozuklukları geliştirmesi için çocuğu riske sokabilir.

DEHB li çocuklar değerlendirilirken diğer eşlik eden bozukluklarda göz önüne alınıp tedavi planı yapılmalıdır. DEHB basit bir hareketlilik veya dikkatsizlik olarak değerlendirilmeyecek kadar önemli bir bozukluktur.

DEHB sendromuna eşlik eden bozukluklar hakkında bazı bilgiler vermenin faydalı olacağını düşünmekteyim.

 Karşı Gelme Bozukluğu:

• Sık sık hiddetlenirler
• Sık sık büyüklerle tartışmaya girer
• Büyüklerinin isteklerine yada kurallarına uymaya çoğu zaman etkin bir şekilde karşı gelir yada bunları reddeder.
• Çoğu zaman, isteyerek, başkalarını kızdıran şeyler yapar.
• Kendi yaramazlıkları için çoğu zaman başkalarını suçlar.
• Çoğu zaman alıngandır, çabuk daralır yada başkalarınca kolay kızdırılır.
• Çoğu zaman içerlemiş, kızgın ve güceniktir.
• Çoğu zaman kincidir ve intikam almak ister.

Endişe Bozukluğu

• Başaramama korkusu
• Uyku bozukluğu ( kabus görme, yalnız yatamama)
• Sosyal ilişkilerde güven sorunu
• Takıntılı düşünce ve davranışlar
• Gerçek dışı korkular
• Sevilmeme düşüncesi
• Sınav kaygısı
• Derslerde söz alamama
• Öz güven sorunu ( ya yapamazsam, bana gülerlerse, öğretmenim kızarsa)
• Okul reddi
• Fiziksel rahatsızlıklar ( mide ağrısı, kusma, gaz sorunu, mide bulantısı)

Davranım Bozukluğu

• İnsanlara ve hayvanlara karşı saldırganlık
• Eşyalara zarar verme
• Dolandırıcılık yada hırsızlık
• Kuralları ciddi bir biçimde bozma

Tik Bozukluğu

Bir yıldan daha uzun süre devam eden, birden fazla kas grubunu tutan motor
tik ve beraberinde boğaz temizleme, burun çekme gibi ses tiklerinin de görüldüğü kronik bir tik bozukluğu olan Tourette bozukluğu olgularının yaklaşık yarısında DEHB görülürken, DEHB olan çocuklar arasında tik bozukluğu olan çocuklarda vardır.

Depresyon
  
• Üzüntülü olma ve boşlukta hissetme.
• Daha önce zevk aldığı şeylerden zevk alamama
• Güçsüzlük yorgunluk
• İştahsızlık
• Sık sık ağlama
• Suçluluk duygusu
• Ölümden ve ölmekten bahsetme
• Gelecekten umutsuz olma
• Motivasyon eksikliği
• Az yada çok uyuma
• Sinirlilik
• Alınganlık
• Arkadaş ilişkilerinde bozulmaların olması ve yalnız kalma
 
DEHB li çocuklarda disleksi, disgrafi, diskalkuli gibi akademik sorular yaşamaktadırlar. Bu konuda önümüzdeki yazıda daha ayrıntılı bilgi verilecektir.

Madde Kullanımı/Bağımlılık

Kullanılan maddeler arasında alkol, eroin, kokain, tiner, bally gibi maddelerdir. Bu maddelerin kullanımı kişinin sosyal, iş, eğitim ve aile hayatını olumsuz etkilemektedir. Bu maddeleri kullanan DEHB’li bireylerde bu madde kullanımında belirgin bir artış vardır. DEHB’li bireylerin sorunları çözme konusunda başarısız olmaları göz önüne alındığında, madde kullanım oranları daha fazla olmaktadır. Sorunlardan kaçma veya belli süre uzaklaşma algısıyla alınan maddeler belli bir süre sonra sorun çözme yöntemi haline gelmektedir. Bu durum da kısır döngünün oluşmasına ve bağımlılığın başlamasına neden olmaktadır.

Travma sonrası ve stres bozukluğu (TSSB)
   
DEHB li kişilerin özellikle çocukluk ve ilk ergenlik dönemlerinde davranış sorunlarının yoğun yaşanması, ders başarısızlığı, uyku sorunları gibi nedenlerden dolayı yetişkinlerle sürekli çatışmaktadırlar. Bu nedenle  şiddete maruz kalma olasılıkları daha fazladır. Şiddete maruz kalmaları neticesinde TSSB  yaşamaktadırlar. Bu sorundan dolayı güvensizlik, iletişim sorunları, atılganlık, sosyal normlara uyma sorunu gibi sorunlar yaşamaktadırlar.
 
DEHB li çocukların, ergenlerin ve yetişkinlerin ne tür sorunlarla baş etmek zorunda olduğunu biraz olsun göz önüne koymaya çalıştım. Bu sorunlardan bir yada birden fazlasını yaşayan bir çocuğun ruıhsal durumunun nasıl olacağını tahmin etmek zor değildir. Bu çocuklarla ilgilenen ebeveyn, öğretmen ve uzmanların birden fazla değişkeni göz önüne alması gerekmektedir. Müdahale tarzımda geniş kapsamlı bir planlama yapmalıdır. Aksi halde DEHB sendromunun daha farklı sorunlarla beraber karşımıza çıkmasına sebep olunabilir.

  DEHB sadece çocuklukta yaşanan bir hasatlık değildir. DEHB sadece hareketlilik ve dikkatsizlikten ibaret değildir. DEHB komorbidite’dir. DEHB bir çok hastalığın eşlik ettiği  bir hastalıktır. DEHB’ liler birçok hastalıkla baş etmek zorundadırlar. Dolayısıyla bu hasatlık kesinlikle ama kesinlikle kendi kendine geçmeyecektir. Aksine daha yoğun yaşanacaktır. Yaş ilerledikçe sorunlar hem devam etmekte hem  de farklı sorunlar olarak karşımıza çıkmaktadır.

Önceki Yazılar

Dikkat Eksikliği Ve Hiperaktivite Bozukluğu - GİRİŞ

Dikkat Eksikliği Ve Hiperaktivite Bozukluğunun Nedenleri

DEHB’li Çocukların Ebeveynlerinin Özellikleri

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu'nda Arkadaş İlişkileri