DEHB’li Çocukların Sorun Çözme Yöntemleri Ve Ödül Ceza Algıları

Yaşamımızın her olayında sorunlarla karşı karşıya kalmamız kaçınılmazdır.  Sorunlar bizim mevcut durumumuzun ne halde olduğunu veya  onu nasıl algıladığımızı bize bildirir. Bu bildirim sonucu reaksiyonlarda bulunuruz. Bu tepkilerimiz bizim dışımızdakilere de bazı mesajlar verrmektedir.

Çocukluk ve ergenlik dönemlerinde reaktif bildirimlerde bulunmak ve sonucunu hesaba katmadan davranmak daha sık yaşanmaktadır. DEHB sendromu yaşayan çocuk ve ergenlerde sorun algılaması ve karşılığında edineceği sonuçlar daha az hesaba katılmaktadır.

DEHB sendromlu çocuklarda mevcut isteğin ertelenmesi konusunda sorunlar yaşanmaktdır. Istenilen bir şeyin ertelenmesi veya yerine başka birşeyin konulması süreci çok dikkatli kontrol edilmediği zaman çatışmanın çıkması ve bu çatışmayla beraber davranış sorunlarının gösterilmesi kaçınılmazdır.

DEHB li çocukların ödül ve ceza algılarında biyolojik sorunlar yaşandığı literatürde ifade edilmektedir. Bu çocuklarda, elde etmeye karar verdiği şeyin niteliksel değerliliği çok önemli değildir. Önemli olan ona ulaşmaktır. Buraya kadar herşey olağan gibi algılanabilir. Asıl sorun bundan sonra çıkmaktadır. Çünkü mevcut isteğin, istenilen anda gerçekleşip gerçekleşemeyeceğini hesaba katmamaktadırlar. Istekleri ret edildiğinde veya ertelemesi istenildiğinde DEHB li çocuk hemen olması için hertürlü olumsuz davranışlarda bulunabilmektedir. Ve neticede bırakın o isteğinin yerine getirilmesini ceza alacağını bilse bile aynı davranış ve tutumda devam edebilmektedir.

Bu durum bir örnekle açıklamak gerekirse; mesela bir alış veriş merkezinde dolaşmaktasınız. Çocuğunuz bir oyuncak görmüştür. Aynı oyuncağın benzeri kendisinde vardır. Ancak çocuk o oyuncağın kendisine alınmasını talep etmiştir. Ve siz aynısının kendisinde olduğunu belirtmişinizidr. Ancak çocuk ısrarla ve inatla istemektedir. Sizde oyuncağı almayacağınız nedenleri ile açıklamaktasınız. Ancak hiçbir şeyin değişmediğini görmektedisiniz. Bu sefer pazarlık yapma amacıyla çocuğa evdeki oyuncağın eskidiğinde ona istediği oyuncağı alacağınızı belirtiyorsunuz. Anacak çocukta davrtanış sorunları gittikçe artmaktadır. Ve siz sinirlenip çocuğunuzu alıp eve götürüreceğinizi ifade ediyorsunuz. Ve bunu 1dk düşünmesini söylüyorsunuz. Ancak çocuğunuzun davranışlarında hala değişim olmadığını görüyorsunuz. Ve çocuğunuzu alıp eve götürüyorsunuz.

Şimdi bu süreci basamak basamak inceleyelim.

1.    Oyuncak isteği uyarmaktadır.
2.    Açıklama yapılmaktadır. (Isteği ketleyen uyarı.)
3.    İstektekte artma oluşmaktadır. ( ısrarla istemekte)
4.    ikinci açıklama yapılıyor.( isteyi ketleyen uyarı)
5.    istekte bulunmada davranışsal sorunlar gerçekleşmektedir.( istekte artma ve davranış sorunları eşlik etmekte.)
6.    daha sonra alınacağı söyleniyor.( isteği erteleme)
7.    sorun davranış devam etmekte.
8.    sonuç hakkında düşünme süresi veriliyor.( dur düşün karar ver)
9.    davanış daha da şidetleniyor.
10.    Ceza veriliyor.


Bu süreçte elde edilmesi istenilen ödülle kaybedeceği  şeyin arasında bir kıyaslama yapmamakta. Çünkü DEHB li çocuklarda ödülün değerliliği ikinci plandadır. Esas olan şey süredir. Istekle elde edilme sürenin kısalığı önemlidir. Hemen şimdi alma algısı ile değerlendirilmektedir.

DEHB li çocuklarda ödül  ( elde etmek istediği şeye kavuşma) eşiği çok düşüktür. Hemen tahrik olmaktadır. Fakat ceza eşiği ( ona göre vazgeçme veya ertelemedir. Karşı karşıya kalacağı durum değildir.) çok yüksektir. Yani DEHB li çocukta istenilen şeyden vazgeçmesi veya ertelemesi bir cezadır. Burada sadece eşikte değil algılda da bozukluk vardır. Ebevynin, öğremenin vb kişilerin bahsettiği sonuç hiç hesaba katılmamaktadır. Buda çatışmayı doğurmaktadır.

DEHB sendromun nörolojik durumunun incelenmesini ve medikal tedavinin önemini ortaya koymaktadır. Bu tedavi ile beraber iletişim yöntemlerinin de önemi de ortaya çıkmaktadır. Bu sistemde kimse kaznamamaktadır. Ve kısır döngü oluşmaktadır. Bu kısır döngünün farkına varılmadığı zaman DEHB li çocukla ebeveyn arasındaki sorunun  çözülmesini beklemek hatalı olacaktır. Çünkü aynı yöntemle farklı sonuçların beklenmesi beyhude olacaktır.

Bu süreçte her şeyin çok açık olarak ortaya konulması gerekmektedir. Eğer sorunun ne kadarının çocuktan ne kadarının da  bziden kaynaklandığını beliryemezsek olumlu bir sonuç almamız imkansızdır. Tutarlı ödül ve ceza sistemi oluşturlmalıdır. Bu sadece olumsuz davranışlarda gündeme gelmemelidir. Olumlu davranışlarda da tutarlı ve dengeli davrnılmalıdır. Çocukta ödüllerde cezalarda küçük simgesel parçalara ayrılarak verilmelidir. Asıl düşünme ve değerlendirme o zaman gerçekleşecektir. Çocuk biriken ödüllerinin sonuıcunda alacağı şeyi özenle seçmesi konusunda bilgilendirlmedir. Aynı şeklide de biriken cezaları konusunda mahrum olma ihtimali de belirtilmedir. Ödül de ceza da anlık olaylar da devreye sokulmamalıdır.

Bu süreç uzun ve dikkatin hiç elden bırakılmaması gereken bir süreçtir. Bu süreç burada anlatılanlarla sınırlı değildir. Aksine çok ayrıntılı bir süreçtir. Bu nedenle profesyonel yardım alınması hem sürecin kontrolü hemde sağlıklı olması açısından önemlidir.

Önceki yazılara aşağıdaki açılır menüden ulaşabilirsiniz...