“Çocuklar donmamış beton gibidir, üzerine ne düşse iz bırakır.” (Haim Jinott )
Her çocuk kendi içerisinde ayrı bir dünyadır, özeldir ve farklıdır. Çocuklarımız sosyal, fiziksel, duygusal, zihinsel, dil ve konuşma gibi genel gelişim özellikleri bakımından bir birlerine göre farklılık gösterirler. Ziihinsel gelişim süreçleri ve özellikleri açısından  bireyler aşağıdaki şekilde sınıflandırılmaktadır;

1- Ağır Düzeyde Zihinsel Yetersizlik Gösterenler,
2- Orta  Düzeyde  Zihinsel Yetersizlik Gösterenler,
3- Hafif Düzeyde  Zihinsel Yetersizlik Gösterenler,
4- Sınır Zeka Düzeyinde Olanlar
5- Donuk Zekalılar,
6- Normal Zihin Düzeyinde Olanlar,
7- Parlak Zihin Düzeyinde Olanlar
8- Üstün Zekalılar
9- Dahiler

Bunların  yanında birde, “Üstün veya Özel Yetenekli Çocuklar” vardır. Yaklaşık olarak her yüz çocuktan ikisinin üstün zekalı veya üstün özel yetenekli olması beklenir. Eflatun, bu çocukları “Altın Çocuklar” olarak  nitelendirmiştir. İşte  bu sınıflandırma içerisinde yer alan üstün zekalı ve üstün veya özel yetenekli çocuklar üzerinde kısaca durmak istiyorum.

MEB Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nde Özel veya üstün yeteneklilik şu şekilde tanımlanmıştır; “Zekâ, yaratıcılık, sanat, spor, liderlik kapasitesi veya akademik alanlarda akranlarına göre üst seviyede performans gösterme durumunu ifade eder.”

Bir başka ifade ile; üstün zekalılar, geçerli ve güvenilir zekâ testlerinde sürekli olarak 130 ve daha yukarı zekâ bölümüne sahip; kendi yaşıtlarından rast gele seçilmiş bir kümenin %98’inden zihinsel üstünlüğe sahip olanlara verilen bir  addır…

Üstün yetenekliler ise, zekâ bölümü sürekli olarak 120 ve daha yukarı olup da güzel sanatlar, matematik ve teknik gibi alanlarda yaşıtlarından belirgin ölçüde üstün olanlara verilen addır.
“Unutmayın çocuklarınız sizin değildir  Onu Yaratıcı'dan ödünç aldınız ” (Kızılderili Atasözü)

Üstün zekalı çocuk, özel akademik alanlarda veya zeka, üretkenlik, sanat ve liderlik kapasitesi yönüyle kendi yaşıtlarına göre belirgin şekilde daha yüksek düzeyde performans gösteren çocuktur.  Bilinçli bir anne- baba çocuğunun bedenen ve ruhen sağlıklı olarak yetişmesi, başarılı ve mutlu olması, sağlam bir kişilik ve kimlik sahibi olması için çabalar. Bu çabanın temel göstergelerinden birisi de; çocuğu  tanımak ve onun “istenilen doğrultuda” gelişmesi  için gerekli ortam ve fırsatları  oluşturmaktır. İşte, çocuğunu çok iyi gözlemleyen bir ebeveyn, onun üstün zekalı ya da  özel  yetenekli  olup , olmadığını  kısmen fark edebilir. Çünkü, bu çocuklar gerek bazı gelişim, gerekse bazı davranış özellikleri bakımından kendi yaşıtlarına göre farklı bazı gelişim ve davranış özellikleri  gösterirler.  Şöyle ki, mesela üstün zekalı çocuklar;

• Kendi yaş grubunda yer alan bireylere göre daha çabuk  kavrayabilme,
• Çok daha hızlı öğrenebilme,
• Daha uzun süre hafızasında tutabilme,  daha az unutma ve daha  çabuk ve daha fazla hatırlayabilme,
• Ayrıntılara daha çok dikkat edebilme, daha geniş ve derinliğine  bakabilme, daha çok yoğunlaşabilme,
• Olaylar ve  olguların mahiyetini ve aralarındaki ilişkileri  çabuk algılayabilme, anlamlandırabilme ve önceden sezinleyip, anlayabilme  ile,
• İlişkilerinde, iletişiminde ve öğrenme süreçlerinde akranlarına göre  belirgin düzeyde farklılık  gösterebilme  ve
• Gözlem gücü, yaşının üzerinde analiz ve sentez yapabilme yeteneği,
• Gelişmiş problem  çözebilme becerisi,
• Akıl yürütebilme, düşünme becerilerini kullanabilme, soyut düşünebilme, yüksek düzeyde akademik başarı,
• Yaşının gerektirdiğinden çok daha ileri  düzeyde bir çok zihinsel yetenek ve becerileri ile dikkat çeken ve çoğu kişi tarafından fark edilebilen “üstün zihinsel kapasiteye” sahip bireyler olarak kendilerini fark ettirirler…

Ayrıca, üstün zekalı ve özel üstün yetenekli çocukların gelişim süreçlerine bakıldığında bazı “erken gelişim özellikleri” gösterdikleri  de gözlenmektedir. Bu gelişim özelliklerini aşağıdaki şekilde sıralamak  mümkündür;

* Erken yürüme
* Erken konuşma, erken gelişmiş dil becerisi, akranlarına göre zengin kelime bilgisi,
* Yüksek enerji ve hareket  özelliği,
* Çok hızlı öğrenme, çabuk kavrama ve algılama,
* Güçlü merak  duygusu ve  öğrenme ilgisi,
* Okumaya, araştırmaya ve bilgiyi edinmeye karşı özel ve fazlaca ilgili olmak,
* Hafızanın güçlü olması, gelişmiş bellek,
* Çevresine, objelere, olaylara ve olgulara fazlaca duyarlılık,
* Bağımsızlık,
* Çok ve anlamlı sorular sorma,
* Gelişmiş bir sorumluluk duygusu,
* Üstün düzeyde performans zeka özelliği,
* Geniş hayal  kurma gücü, ayrıntılara yoğunlaşma  ve inceleme  özelliği,
* Gelişmiş mizah  duygusu,
* İlgisiz  gibi görülen  şeyler arasında  ilişki kurabilme özelliği,
* Kendini rahat  ifade edebilme,
* Her hangi bir alanda özel üstün yetenekli olmak (resim, müzik, spor, matematik,sosyal  vb. gibi…),
* İletişimi başlatma ve sürdürebilme becerisi…

Bütün bunlara paralel olarak  üstün zekalı  çocuklar  duygusal, sosyal , iletişim gibi  gelişim özellikleri bakımından da kendi yaşıtlarına göre belirgin düzeyde farklılık göstermektedirler. Mesela, bu farklılıklardan bazılarını  şöyle sıralamak mümkündür;

*Öğrenmekten zevk alma
*Kendine güven
*Yüksek motivasyon
*Yenilikten hoşlanma
*Kendisi ile ilgili farkındalık
*Sebat
*Kendini kontrol edebilme
*Empati / kendini başkasının yerine koyabilme
*Risk alabilme
*Maceraya atılabilme
*Keşfetmekten hoşlanma
*Yalnız kalmaktan hoşlanma
*Estetik duyarlılık
*Belirginsizliğe açıklık
*Güçlü sezgi
*Tekdüzelikten sıkılma
*Özgünlüğe yönelme
*Liderlik
*Çevresindeki  ve dünyadaki  sorunlara ilgi
*Duygusal tepkilerde aşırıya kaçma
*Yoğun ilişkiler kurabilme
*Sürekli gelişme arzusu
*Gelişmiş ahlaki değerler
*Haksızlığa katlanamama
*Tabiata, teknolojiye, aletlere ve elektronik eşyalara karşı  özel ilgi

Ayrıca Dr. Karen Rogers, üstün yetenekli 241 çocuğa yönelik yaptığı bir araştırmada üstün zekalıların özelliklerine yönelik, şu istatistiki sonuçlara elde etmiştir:

% 99.4’ü hızlı öğreniyor
% 99.3’ü geniş bir kelime hazinesi var
% 99.3’ünün mükemmel bir hafızası var
% 99.3’ü mantığını çok iyi kanıtlıyor
% 97.9’u çok meraklı
% 96.1’i bazen yaşlarına göre çok olgun
% 95.9’unun mükemmel bir espri anlayışı var
% 93.8’i önce bir gözlemleme yeteneğine sahip
% 93.5’u başkalarına karşı merhametlidir
% 93.4’ünün renkli bir hayal gücü var
% 92.9’u sayılar konusunda yetenekli
% 90.3’ü adalet ve dürüstlük kaygısı taşıyor
% 89.4’ü bulmaca ve legoları rahatlıkla yapıyor
% 88.4’ünün yüksek bir enerji seviyesi var
% 88.3’ü işlerinin mükemmel olması kaygısını taşıyor
% 85.9’u ilgi duyduğu alanlarda azimli
% 84.1’i otoriteyi sorguluyor
% 80.3’ü çok okuyor

Anne- babaların çocuklarını iyi gözlemlemeleri, üstün zekalı ve/veya  özel üstün yetenekli  çocuklarını zamanında fark ederek; gelişimleri ve eğitimlerine yönelik gerekli tedbirleri mümkün olduğunca
erken bir zamanda almaları oldukça önemlidir. Çünkü, bu çocuklar,“özel eğitime ve destekleyici özel tedbirlere ihtiyaç duyan bireyler”dir. Ve özel eğitim alanındaki temel  ilke ve kurallardan birisi de hiç şüphesiz “erken tespit/teşhis ve erken önlem/tedbir”dir…

Elbette konu özel üstün yetenekli ve/veya üstün zekalı çocuklar olunca;  bu özellikteki çocuk ve gençlerin tespiti, seçimi ve eğitimlerine yönelik  olarak ciddi  politikalara ve uygulamalara  ihtiyaç vardır. Nitekim dünyada, özellikle Amerika ve bir çok Avrupa ülkesinde üstün ve özel yetenekli çocuklara yönelik çalışmalar ve eğitim politikaları, Türkiye’ye göre biraz daha eskiye dayanmakta ve daha kurumsallaşmış durumdadır. Bu ülkelerde;

-Üstün ve özel yetenekli çocukları araştırma merkezleri,

-Özel donanımlı okullar,

-Üstün veya özel yetenekli çocuk sahibi  ailelere yönelik eğitim ve yardım merkezleri ile

-Özel  girişimcilerin, özel  girişimleri bulunmaktadır.

Bizim tarihimizde ise, üstün zekalı ve yeteneklilerin eğitiminde “Enderun  Mektebi”nin özel bir yeri vardır. Bu  saray okulunda, özel metotlarla seçilip eğitilen  çocukların, ileride devletin üst düzey yönetiminin ve idari mekanizmasının işlemesini sağlayacak yöneticiler olarak yetişmeleri  amaçlamıştır.

Cumhuriyet döneminde de bu özellikteki bireylere yönelik farklı uygulamalar görülse de, bu konuda gerçek bir kurumsal yapı oluşturulamamıştır.

Bugün ise ülkemizde; özellikle üstün özel yetenekli bireylere yönelik olarak  geliştirilen ve  kısaca “BİLSEM”  olarak  bilinen, “Bilim ve Sanat  Merkezleri”nin tüm illerde   faaliyete geçmesine çalışılmaktadır. Bu merkezlerde  özel  olarak eğitilmek üzere seçilmiş “özel çocuklar”ın sayısı, şimdilik yaklaşık olarak dokuz bin kadardır.

Ayrıca üstün zekalılar için müstakil ya da kaynaştırma usulüyle eğitim veren birkaç özel ve resmi okul ve kurum ile  vakıf ve dernek bulunmaktadır. Nitekim, İstanbul’daki “Ford Otosan İlköğretim Okulu” bu özellikli çocuklar için düzenlenmiştir. Ayrıca; Türkiye Zeka Vakfı,  Zeytinburnu’nda faaliyet gösteren TÜZDER Derneği üstün zekalı bireylere  yönelik  çalışmaları olan vakıf ve derneklerden sadece ikisidir.
Bu çocukların tespiti,seçimi, yönlendirme ve yerleştirme işlemlerinde  ise ebeveynlerin  başvurabilecekleri ilk kurum  Rehberlik ve Araştırma Merkezleri (RAM’lar)  olmaktadır…

Bütün bu çalışma ve uygulamalar sevindirici olsa da, üstün  zekalı ve üstün yetenekli çocuklarımıza yönelik çalışmaların henüz istenilenden oldukça uzak noktada olduğu söylenebilir. Sık sık söylenen bir söz vardır; “çocuklarımız, geleceğimizin teminatıdır,” diye. İşte, bir ülkenin asıl “Beyin Gücü” olan, bu “Özel Çocuklar”a yönelik olarak yapılanlar ve yaptıklarımız gerçekte, gelecekte nasıl bir ülke olacağımızın en açık göstergelerinden birisidir.

Yıllarca var olan kaynaklarımızı sömüren ve sahip olduğumuz temel tarihsel, kültürel ve sosyal değerlerimizle olan bağlarımızı koparmak için, sahip oldukları tüm imkanları seferber eden  dış odaklar ve onların içerideki uzantıları, bu özel çocuklarımız üzerine de  bazı  hesaplar  yapmışlar ve halende yapmaya devam etmektedirler. Bütün bunlara rağmen dünyanın  en büyük 20 ekonomisi arasında yer alan ülkemizde henüz  Üstün Zekalı ve  Üstün Özel Yetenekli Çocuk ve Gençlerin tümünü kapsayacak bir “Ulusal Bilgi Bankası”nın oluşturulmamış olması  gerçekten düşündürücüdür. Böyle bir durumda bu özel çocuklara yönelik olarak yapılacak çalışmaların,  kurumsal bir  yapı içerisinde yürütülmesi de mümkün olamamaktadır.

Artık, bilinçlenme ve bilgilenme vaktidir. Unutmayalım ki; çocuklarımız bizlere “birer  emanettir...”  Ve yine unutmayalım ki, onları eğitmek gibi temel bir görevimiz var. Fakat, işte bu “eğitmek işi,” sandığınızdan çok daha zor olan bir görevdir. Çünkü, Churchill’in dediği gibi; “bir ulusu yönetmek, dört çocuğu eğitmekten daha kolaydır.”

Ne diyorsunuz, özel olan çocuklarınızı tanımaya, onlar için gerekli ortam ve imkanları hazırlamaya ve en önemlisi de  kendi  geleceğinize  yatırım yapmaya hazır mısınız?...

YARARLANILAN  KAYNAKLAR:

ATAMAN, Ayşegül, (1998), “Üstün Zekalı Çocuklara Anne- BABALARI VE Öğretmenleri Nasıl yardımcı Olabilir?” , A.Ü. Eğt. Fak. Dergisi, Cilt:15, Sayı:1, Ankara: Eğitim Fakültesi Yayınları.

ÇAMURLU, Abdullah, (2001), “Üstün veya Özel Yetenekli Çocuklar  ve Bilim ve Sanat Merkezleri”, Eğitim Dergisi, Sayı:1, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.

EREN, M. Hilmi, (2010), Üstün Zekalılık ve Üstün  Zekalıların Eğitimi İle İlgili Yapılan Çalışmalar, İstanbul: Bakırköy Rehberlik ve Araştırma Merkezi Yayını

ERSOY, Özlem – AVCI, Neslihan, (2001), Özel Eğitim, İstanbul: Ya-pa Yayıncılık.

ENÇ,Mitat, (2005) Üstün Beyin Gücü,  Ankara: Gündüz Eğitim Yayınları.

M.E.B., (1991), ı. Özel Eğitim Konseyi, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.

ÖZSOY, Y. -  ÖZYÜREK, M. – ERİPEK, S., (1989), Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar, 2. Baskı, Ankara: Karatepe Yayınları.

Uzm.Psikolog/Dan.Hüseyin ŞAHİN
İletişim: [email protected]