“Ey kardeş! Bu dar kuyudan kurtulman 
gerekiyorsa, durmaksızın ateşe gir.” Mevlana

“Otomatizm” basit, açık ve anlaşılabilir bir kavram. Yinede tanımlarsak bilinçsiz biçimde bir eylem ya da eylemlerin otomatik olarak yapılması halidir. Günlük yaşamda sürekli olarak yaptığımız göz kırpma, yutkunma, nefes alma gibi eylemlerimizi bu şekilde ifade edebiliriz. İstem dışı gerçekleştiriyor olmamız bu eylemlerin tanımlanmasında en belirleyici özellik olarak karşımıza çıkmaktadır. Peki, istem dışı olmayıp da otomatiğe bağladığımız, davranışlarımızı nasıl ifade edeceğiz. İfade etmeyi başardık diyelim, nasıl anlamlandıracağız ve normal olduğunu düşünen bir insan için kabul edilebilirlik düzeyi ne olacaktır.
Otomatizmler şuurun bozulduğu durumlarda da ortaya çıkabilir. Bu daha çok rahatsızlıklara bağlı olarak ortaya çıkan, nöbet anını, öncesini veya sonrasını kapsayan dönemleri içerir. Şuur bozukluğuna bağlı olarak ortay çıkan otomatizmalar “preiktal/nöbet öncesi”, “postiktal/nöbet sonrası” olarak ifade edilmektedirler. Bu tip otomatizmler epilepsi, kalp krizi vb. rahatsızlıklar anında hastalık durumuna eşlik eden istemsiz olarak yapılan otomatik hareketleri ifade eder.

Buraya kadar otomatizmin sağlıklı ve kabul edilebilir tarafından. Buna bağlı olarak da literatürdeki asıl anlamından bahsettik. Artık asl olan konuya girme zamanı geldi diye tahmin ediyorum. Bu arada yazının bu kısmına kadar okumaya sabır gösterdiyseniz yeterli bir hazır bulunuşluk düzeyinde ulaştık demektir.

Yazımıza başlık olarak da koymayı uygun gördüğümüz  “Command Automatism / Komut Otomatizmi” kavramı üzerinden sohbetimize devam edelim. Otomatizmi yazımızın buraya kadar geçen kısmında yeteri kadar ele almıştık.  Hatırlarsanız yazımızın girizgahında “Peki, istem dışı olmayıp da otomatiğe bağladığımız, davranışlarımızı nasıl ifade edeceğiz. İfade etmeyi başardık diyelim, nasıl anlamlandıracağız ve normal olduğunu düşünen bir insan için kabul edilebilirlik düzeyi ne olacaktır.” Demiştik.

Burada işin içerisine insanın temel yapı taşlarından birisi; Kişilik girmekte. Kişinin yapmak istemek ile ilgili herhangi bir irade ortaya koymayıp, başka bir iradenin tahakkümü altında eylemlerini şekillendirmesine, başka bir zihinde meydana gelen düşünce ürünlerini sorgulamaksızın kabul etmesine, bu kabulleri sorgusuzca yerine getirmesine, kısaca kendi yerine başkalarının düşünmesine rıza göstermesine ne kadar rıza gösterebilirsiniz. İşte anahtar kavramımızın ifade ettiği durum işte bu noktada bizim için netlik kazanmakta.  “Ne Kadar Yersiz Veya Tehlikeli Olursa Olsun, Verilen Emirlere Karşı Körü Körüne Boyun Eğme.” Aşırı telkine açık olma komut otomatizmi olarak ifade edilmektedir. Bu tür eylemleri sergileyen, kendi eylemleri ile ilgili irade ortaya koymayan bir birey ne kadar birey olma vasfını taşır bu sorunun cevabını okuyucuya bırakıyorum.

 Böyle bir durum ile hemhal olan insan için bunun kabul edilebilirlik düzeyi sorgulanması gereken diğer bir alandır. Komut Otomatizmine ait davranış örüntülerinin katatonik şizofrenide sıklıkla görülen özellikler arasında yer aldığını da okuyucuya hatırlatmakta yarar görüyorum.

Anlattıklarımızı her birey bağımsız olarak değerlendirdiğinde kendisi için kabul edilebilir olmadığını ifade edecektir. Muhtemelen bu tür etkilenmelere maruz kalmadığını, eylemlerinin tüm sorumluluğunu taşıdığını, her eylemi için irade gösterdiğini savunacaktır. Bireysel ilişkilerimizde bu düşüncelerimizi kabul edilebilir hale getirmek daha kolay olsa gerek. Peki ya toplumsal akıl, pazarlama stratejileri, gazeteler, televizyonlar, internet, bilboardlar, afişler, dergiler, el ilanları, araba üzerindeki devasa reklâmlar dersem size ne ifade eder. Evet, aynen düşündüğünüz gibi. Sıralanan bu pek çok unsur insan zihnine kendi menfaatlerine göre hükmedebilmenin, düşüncelerini empoze edebilmenin ve onu yönlendirebilmenin unsurları olarak kullanılmakta. Onun için değil midir ki son zamanlarda bu film ya da dizide “sanal reklam” uygulaması yapılmaktadır denilmeye başlandı.

Komut Otomatizmi, yani karşı tarafta “Anlaşıl ve İnandır”. Söylenenin gerçek, doğru, iyi, kötü olması değil. Söylenilenin ram olması (boyun eğmesi) yeterlidir.