"Zeka nedir? Sorusuna klasik bir cevap olarak “zeka testlerinin ölçtüğü şeydir” denmektedir. Ancak verilen bu cevap bile birkaç tane soruyu beraberinde getirmektedir. Zeka testleri gerçekten neyi ve neleri ölçmektedir? Bu testlerin ölçtükleri şeyler gerçekten zekayı  temsil etmekte midir?

Geleneksel zeka tanımlarında çevreye genel adaptasyon olarak dile getirilen zeka, herhangi bir çevresel bağlamı seçme, biçimlendirme ve uyum için gerekli olan zihinsel yeteneklerin tümünü içermektedir. Genel zeka teorileri, g olarak etiketlendirilen bir genel zeka faktörü olduğunu öne sürerek bu tanımı genişletmektedirler.

Zeka alanında çalışan birçok psikometri araştırmacısı, en üstte genel bir yetenek, g ve onun altında yer alan daha dar yetenekleri içeren hiyerarşik ve geleneksel bir psikometri görüşüne ait, yeterli kanıt olduğuna inanırlar. Geleneksel zeka testlerinin neredeyse hepsinde (Stanford-Binet ve WİSC-R gibi) g faktörü ve onun altında yer alan daha dar yetenekleri içeren maddeler bulunmaktadır.  

Psikometrik zeka testlerinin yanı sıra, zekayı nöropsikolojik işleme süreçleri olarak kavramsallaştıran testler de mevcuttur. Bu modele dayanarak oluşturulan testlerde dikkat, planlama, eş zamanlı ve ardıl işlemler, karar verme, yöntem belirleme ve kullanma, problemlere uygun çözüm yolları üretme vb. bileşenleri görmek mümkündür.

Araştırma sonuçları henüz karışık görünse de duygusal zeka görüşü, zeka ölçme çalışmaları açısından umut vaat eden bir alandır. Duygusal zeka, kendi duygularını bilme-tanıma, kendi duygularını düzenleme, kendi kendini güdüleme, başkalarının duygularının farkında olma ve ilişkileri yönetme yeteneklerini içermektedir.

Zekanın tanımı ve ölçtüğü davranış örneklemi dışında zeka testlerinin edinilmiş bilgiyi ölçtüğü, bu durumda öğrenmede eşit şansa sahip olmayan çocuklar için dezavantaj yaratması ölçmenin kısıtlılıkları arasında sayılabilmektedir.

Genel olarak sözel ve performans, tümevarımsal muhakeme, bellek gibi yetenekleri ölçen psikometrik zeka testlerinin, ölçülen yetenek aralığı bakımından yetersiz olduğu ve pratik zeka, yaratıcı zeka, duygusal zeka gibi zeka yönlerini de değerlendirecek şekilde geliştirilmesi gereği savunulmaktadır. Ben de geleneksel zeka görüşü ve buna dayalı testlerin tamamlanmamış ve yetersiz olduğu görüşünü benimsemekteyim. Test uygulaması ortamının, sözsüz bilginin, okullaşma tarzının bu testlerin sonuçlarına istatistiksel olarak anlamlı etki ettiğine dair bulgulara ulaşmak mümkün görünmektedir.

Sonuç olarak, bireyin zekasını, yaşamdaki başarısını yordamada etkili olabilecek tüm özelliklerin ortaya çıkarılması, bu yeteneklerin yenilenebilir ve geliştirilebilir olduğu düşüncesi ile var olan birçok ölçme aracının alt testlerinin analitik, bellek, yaratıcı, pratik ve duygusal zeka yeteneklerinin ölçümü için bir araya getirilmesi ve dinamik değerlendirme yönteminin uygulanmasını içeren bir test bataryasının yararlı olabileceği görüşündeyim. Yine bu testlerin güvenirliği, ölçme hatası,  yapı geçerliği, çapraz test eşdeğerliği gibi istatistiksel bilgilerinin deneysel bir biçimde veri toplanarak hesaplanması ve bu iş için büyük ve uzun bir çalışmanın yapılması gerektiği inancındayım.

www.kilavuzpsikoloji.com