Kederli Bir Çocuk Yada Hepimizin Hikayesi "Jarusalem"

Psk. ÖZLEM KANDEMİR

“Çocukluk belki de yitirdiğimiz ilk cennetimizdir” diyordu Markar, bu kitaba dikkat kesilmek için fazlasıyla çarpıcı bir cümleydi bu benim için. Kim bilir belki de kendi çocukluk cennetimden erken kovulduğumdandır, kocaman bir ah geçti o an kalbimin dilinden. Her ah, küllenmiş bir volkanın tütsüsünü taşır ya içinde; geçmişin izi kalbin gizinde gizli gizli solur, bazen konuşulur, bazen yazılır, bazen unutulmaya çalışılır bazen de bir roman olur satır satır izimize düşer. Anlatılan her hikaye, paylaşılan her duygu; kendi geçmişimizin naftalin kokulu nostalji sandığında kendine yoldaş bulur, satırlardaki hayaller kişisel tarihimizin gerçek anılarıyla hemhal olur.

Jerusalem’in, kızımla yaşıt kederli çocuğunu okurken; sabah babasını işe giderken uğurlayan ama o sabahtan sonra bir daha dünya gözüyle onu göremeyecek olan, adıyla özdeş bir özlemi yüreğinde her daim canlı tutan beş yaşında bir kız çocuğu; hüzünlü tebessümü dudağının kenarına kıvrılmış, minicik elleriyle, mütemadiyen el sallıyordu bana geçmişten. Sen de mi ah be çocuk sen de mi gözyaşlarını içine akıtırsan, hıçkırıklarını dışarıya bırakmazsan, kaybettiklerinin sevgisini  içerde  tutabileceğini sanıyorsun?.. “Küçük ve korunmasız olmak ne kötü! Böylesine çaresizlik ne kötü!” Sen mi söylüyorsun bu sözleri yoksa ben mi? Savaştığın ayrılık acısı en az benimki kadar sahici…

Markar Esayan, Timaş yayınlarından çıkan romanı Jerusalem’de,  çocuk kalbiyle çekilen acıların izini sürüyor, insan olmanın getirdiği varloluşsal sancıları bir çocuğun gözüyle izliyor, izlettiriyor. Fonda mucizeler kenti Kudüs’ün silueti, yüzyıllardır cevabı hala bulunamamış soruların öznesi olarak huzur bulamamış, birbiriyle ve kaderleriyle kavgalı iki halkın gölgesi, büyük hesaplaşmaların kıyısında, küçük bir kalbin dünyaya açılırken kendi içine kapandığı bir yolculuğun hikayesi karşılıyor kitapta bizleri.

Jerusalem; Kudüs’ü anlatıyor, İstanbul’u anlatıyor, “gerçek bir acıyı” yaşarken, üzüntü ve kederi kendi tekeline alma halini, Hz. İsa’nın çileli yolculuğunu, Filistinli Ekrem’i, yaşından çok önce olgunlaşan Vasken’i, haylaz Maksut’u anlatıyor.

Yitirdiğimiz ilk cennet olan çocukluğumuzun masumiyetine, mucizeler kenti Kudüs'ten bir pencere açan yazar Markar Esayan ile çocukluğa ve çocuk olmanın silinmeyen acılarına dair söyleşimize buyurun şimdi…

Hikayeler biriktirip bunları aktarma işidir yazarlık ve ben inanıyorum ki her yazar kendi geçmişinin metruk mahallerine dair hikayeleri de yansıtır yazılarına. Jerusalem’deki çocuk siz misiniz, bu kitabın ne kadarı size dair?

Romanın mahremiyetine saygıdan ötürü bu soruya cevap vermemeyi tercih ederim. Bir başkasının romanını okurken de ben bu mahremi hissetmek isterim. Çünkü okuyucunun hayal dünyasındaki yerleri biraz boş bırakmak gerektiğine inanıyorum. Burada sadece bir çocuğun hikayesi yok aslında anne babanın da hikayesi var. Bu kitap otobiyografi değil bir roman. Sonuçta kendi hayatımdan esintiler olduğu kadar çevremden gördüğüm, okuduğum, deneyim edinip bir hayat boyu biriktirdiğim şeyler de var elbet bu kitabın içinde. Zannederim anne ve babaların da bu kitapta bulacağı çok şey var.  Anne ve babalar çoğunlukla yaptıkları hareketlerin, o çocuğun dünyasında ne kadar yapıcı veya yıkıcı olduğunun farkında olmadan o hareketleri yapıyorlar çünkü büyük gözünden bakıyorlar çocuğa.  Yetişkinler için küçük bir ayrıntı o çocuğun hayatını cennete çevirebilir ya da cehenneme çevirebilir.

OKUYUCUNUN HAYAL DÜNYASINDAKİ YERLERİ BİRAZ BOŞ BIRAKMAK GEREKTİĞİNE İNANIYORUM

Romandaki çocuğun bir isminin olmamasının özel bir nedeni var mı?

Ben roman yazma tarzımda –Tanrıyazarlığı sevmeyen postmodern bir yazar olduğum için- karakterleri mümkün olduğunca kendi hallerine bırakmayı tercih ediyorum.  Kafamda muhakkak bir kurgu var, o kurgu dünyanın içinde, dindeki serbest irade benzetmesi yapabiliriz buna, karakterlerim kendi yolunu buluyorlar. O karakterler hikaye içinde olgunlaştıkça, beni de şaşırtabiliyorlar, kendi hayatları içinde birtakım sapmalar yaşayabiliyorlar, kendi karakterlerine uygun veya ters davranabiliyorlar ve beni de sarsabiliyorlar. Ben çocuğa bir isim vermeyi teklif ettim, çok da istedim, 5-6 tane de isim önerdim ama çocuk bunu kabul etmedi. Hiçbir isim çocuğun üzerine oturmadı ve ben de bunda bir hayır olduğuna hükmettim. Anonim bir isim olması da bu özel romanı daha da özel kılıyor çünkü ayrılık konusunda bütün insanlar yaralı aslında. Bu yarayı hissetmek için illa ki çok radikal bir kopuş yaşamanıza da gerek yok. Her insan için kendi kopuşu çok radikaldir. Bazı insanların başına çok daha kadersiz çok da şiddetli ayrılıklar acılar gelebiliyor maalesef. Bu kitapta da orta şiddette bir ayrılıktan bahsediliyor. 8 yaşındaki bir çocuğun sekiz aylık bir süreçte, kendi isteği dışında ailesinden ayrı kalışının travması anlatılıyor. Aslında bir çocuğun mesafeleri çok net kavrayamadığı, soyutlama yeteneğinin gelişmediği, güven duygusunun daha tam oturmadığı, Allah inancı ve sebat etmek gibi kavramların daha tam yerleşmediği, ümitvar olmak mefhumunun belirginleşemediği bir dönemde, bizim kahramanımız kendince çok korkunç bir ayrılık yaşıyor.

8 yaşında bir çocuğun gözlerinden onun iç dünyasına bakıyorsunuz Jerusalem’de. Bu bir yazar açısından çok zor bir deneyim olsa gerek, bir çocuğun dünyasını keşfe çıkıp adeta bir çocuk olup yaşananları/hissedilenleri aktarmak?… Nasıl başardınız bu empati canavarlığını?

Çok çok zor yazılan bir romandı bu, çünkü bir çocuğun gözünden hayatı anlamayı ve bir çocuğa dönüşmeyi gerektiriyordu. Bir çocuğun dünyasına inebilmek, çocukluğun dünyasına geri dönüş yaparak o duyguları hissedip bunu yazıya dökmek çok sıkıntılı bir şey hakikaten. Ben bir duygu süngeriyim bir yazar olarak bunu yapmazsan zaten çok yapmacık eğreti bir duruşu olur yazılarımın. Bu kitabı yazabilmek için bir çocuğa dönüşmek şarttı elbette. Belki de geçmişte kendimi keşfetmek adına almış olduğum analitik psikoterapinin de çok faydası dokundu ve bu kitabın mutfağında çeşitli malzemeler birikmesini sağladı. İlk planladığım romanım olmasına rağmen, üçüncü romanım oldu Jerusalem. Tahminen 11 yıllık bir geçmişi var, bu kadar yıldır bu roman benim kalemimden çıkmayı bekliyordu. Hazır olmam gerekiyordu yazmak için çünkü hazır olmadığım zamanlarda yazmaya çalıştığımda, o romanın içindeki karakterler ve olaylar, romanın içinden çıkıp benim her yanımı kanatıyor yara bere içinde bırakıyordu. Bu söylediğim şey bir metafor da değil üstelik, gerçekten somut bir biçimde böyle hissettim ben.

Ne zaman hazır hissedip de kitabı bitirebildiniz peki?

Annem ölürken, onun kanser tedavisi sürerken oturup yazmaya başladım bu romanı. Biraz da onunla yaşayacağım o ayrılığa hazırlanmak içindi sanırım. Anneden ilk kez rahimde koparız sonra da küçük büyük başka bazı psikolojik kopuşlar yaşarız, sütte koparız, evlenirken koparız mesela. Ama ölüm bambaşka… Bizim için de fiziki ayrılık çok yaklaşmıştı artık ve buna hazırlanmam gerekiyordu. İşte bu süreçte, böyle zor bir roman için kısa sayılabilecek bir sürede –üç ayda- yazıp tamamladım.

 Kahramanımız Jerusalem’deki son gününde Vasken ve Ekrem’le gerilimli bir diyalog yaşıyor. Adsız kahramanımız, daha naif bakıyor olaylara ama diğerlerinin daha keskin bir öfkesi var. Bu üçünün diyoloğunu okuduktan sonra ne düşüneceğinizi kestiremediğiniz, cevaplarından emin olmadığınız sorular dolanıveriyor zihninize...

Ekrem çok sarsıcı şeyler yaşıyor, ailesinin ve halkının büyük dramlarına tanık oluyor. Ekrem’in öfke yerine başka bir şekilde tepki vermesi de çok peygambervari bir şey olur. Ama bizim kahramanımız İstanbul’dan geldiği ve melez olduğu –Müslümanlık ve Türklük’ü içeriden bildiği ve ayrımcılığı daha yumuşak yaşadığı- için daha naif analizler yapabilmesi normal. Kahramanın en büyük trajedisi aslında bu. O diyalogta da üçü birden tıkanıyorlar zaten, bazı soruların, tıpkı hayatta olduğu gibi cevabı olamıyor.

ÖFKELENMEK BİR HAKTIR

Ekrem yaşadığı trajedinin ağırlığına bağlı olarak, çok öfkeli ve bizim kahraman kadar empatik analizler yapamıyor. Keskin empati küpüne zarar değil midir zaten?

Öfkelenmek bir haktır aslında. Bağışlamaya geçebilmek için de önce öfkelenmemiz gerekir. Tabi ki ben suç doğuran, intikam alan bir öfkeden bahsetmiyorum.  Ama yapılan haksızlığın adını koyabilmeliyiz. Öfkeyi kabullenmemek ve bunu bastırmaya çalışmak, ilişkileri mahveder, uzaklıklar doğurur ve o öfkeyle yüzleşmemek suni ilişkilere neden olur. Ekrem için de Vasken için de öfkelenecek çok şey var bu dünyada. Öfkeleri de son derece anlaşılabilir.  İncil’de bir söz vardır: “Öfkelenin ama öfkenizin üzerine güneş doğmasın” der. İyi bir ölçü bence. Öfkelenmezseniz diğer merhalelere geçemezsiniz. Öfkelenip daha sonra bağışlamaya, yas tutmaya geçebilmek de lazım.

Devamı gelecek mi bu kitabın,  ikinci bir kitap olacak mı? Belki Jerusalem’den sonra öykünün devamı niteliğinde İstanbul’da yaşananlar?

Çok soruluyor bu, niye devamını yazmadınız niye biraz daha ileri gitmediniz diye. O romanın orada bitmesi gerekiyordu ama kastım şudur ki bir roman gerçekten okunduğunda okuyucu tarafından anlaşıldığında biter yani okuyucuya duygunun akması gerekir. Kitabın devamı gelmeyecek çünkü insanlar onu akıllarında kendileri tamamlasınlar kendi tahlillerinde bir gelecek çizsinler istiyorum o çocuğa ve diğer iki sıkı velete. Ama şöyle söyleyeyim bir ipucu olarak o üç çocuk da çok sıkı çocuklar ve  üçününde iyi bir hayatının olduğunu  olacağını düşünüyorum.

Jerusalem’deki çocukların gözüyle, dönemin Ortadoğusu’na bakıyoruz. Bugünün çocukları Ortadoğu’ya nasıl bakıyorlar acaba?

Zor bir konu çünkü ortada çok büyük acılar var. Yahudilere de sorsanız Müslümanlara da sorsanız size söyleyecekleri çok şeyleri var. Tarihte en çok sürgün yemiş ve ilk olarak diasporaya çıkmış halklardan bir tanesi Yahudiler.  Sorulara tam cevaplar bulamadığımız için belki tarih sürekli kendini tekrar ediyor ve mazlumlar cellat haline geliyor. Bu uğursuz zinciri kim kıracak, nasıl kırılacak dersek, bence bir noktada birisinin öç alma hakkından vazgeçmesi gerekiyor.  Ama herkes kendince o kadar haklı ki, hiçbir Filistinli’ye bunu söyleyemezsiniz. O kadar ağır o kadar kötü şeyler yaşıyorlar, insanın hayal bile edemeyeceği şiddete ve vahşete maruz kalıyorlar ki, şimdi kalkıp da onlara “bağışlamak gerek” dediğinizde size en iyi ihtimal anlamsız şaşkın gözlerle bakar. Bu acılardan dolayı onların dokunulmazlığı olduğuna inanıyorum ama gelecekteki nesillerin en azından, elini taşın altına sokması gerek diye düşünüyorum. Dünyadaki bir çok millet çok ciddi haksızlıklara uğradı, uğruyor. Ben dünyadaki milletleri doğal olarak ikiye ayırıyorum, mazlumlar ve zalimler. Dolayısıyla bizler de otomatik olarak ırk gözetmeksizin mazlumların yanında olmalıyız. İnsan olmanın en önemli şartı da bu olsa gerek, herhalde bütün kutsal kitaplar da bunu öğütler.