Çocuklarda gizli tehlike: Tiroid

Zeynep Güçlücan / Hürriyet

Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Çocuk Endokrinoloji Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Abdullah Bereket Zeynep Güçlücan'ın sorularını yanıtladı.

Çocuklarda ne tür tiroid hastalıkları görülür?
 Tiroid bezi boynun alt kısmında yer alan bir iç salgı bezi olup temel görevi tiroid hormonları üretmektir. Tiroid hormonları vücudumuz için son derece önemli görevler yapan ve hücrelerde (beyin, kas, yağ v.b.) metabolik hızı düzenleyen hormonlardır.  Tiroid bezinin normalden az çalışmasına Hipotiroidi, normalden fazla çalışmasına ise hipertiroidi diyoruz. Tiroid bezinin büyümesine ise guatr adı verilmektedir. En sık hipotiroidi görülür. Hipertiroidi daha seyrek görmekteyiz.

Tiroid bezi bozuklukları doğumdan itibaren her yaşta ortaya çıkabilmekte olup ülkemizde iyot eksikliğinin ve akraba evliliğinin yaygın olması nedeniyle hipotiroidi ve guatr sıklığı oldukça yüksektir .

Yenidoğanlarda da tiroid hastalığı olur mu?
 Elbette. Özellikle doğumsal olan hipotiroidi yani tiroid hormonunun yetersizliği yenidoğan bebeğin beyin gelişimini olumsuz yönde etkileyeceği için erken tanı ve tedavisi yaşamsal öneme sahiptir. Bu nedenle ülkemizde de pek çok gelişmiş ülkede olduğu gibi bütün yenidoğan bebeklere Sağlık bakanlığı tarafından hipotiroidi tarama testi uygulanmaktadır.  Taramada hastalık şüphesi olan bebekler daha ileri tanı ve tedavi için Çocuk Endokrinoloji uzmanlarının bulunduğu hastanelere yönlendirilmektedir. Yenidoğan taraması yapılmayan bebeklerde bu hastalık gözden kaçabilmekte ve geri dönüşü mümkün olmayan beyin hasarına yol açabilmektedir. Denebilir ki hipotiroidi  zeka geriliklerinin önlenebilen nadir sebeplerinden birisidir.

Doğumsal Hipotiroidinin sebebi nedir?
Doğumsal hipotiroidili bebeklerin bir kısmında tiroid bezi anne karnında iken hiç oluşmamış veya olması gereknden küçük kalmış olabilmektedir. Yani doğumsal bir organ gelişim kusuru vardır. Bazılarında ise tiroid bezi bulunmakla birlikte tiroid bezinin içindeki tiroid hormonu üretiminde gerekli olan bazı enzimlerin çalışmaması sözkonusudur. Bunun dışında annede iyot yetersizliği, annedeki haşimoto hastalığı nedeniyle bebeğe geçebilen antikorlar gibi nedenlerle de hipotiroidi görülebilmektedir. 

 Doğumsal Hipotiroidi neden zeka geriliğine yol açıyor:
 Çocuklarda beyin gelişimi için ilk üç yıl özellikle de ilk 6 ay çok önemlidir. Bu dönemde beyindeki sinir hücrelerinin sağlıklı gelişimi için tiroid hormonlarının yeterli düzeyde olması şarttır. Hipotiroidi var ise beyin hücrelerinin gelişimi bozulur ve kalıcı zeka geriliği ortaya çıkar. Bu hastalara sonradan tiroid hormonu verilse bile gelişmiş olan beyin hasarı geri döndürülemez.

Hipotiroidili çocuklarda zeka geriliği oluşması önlenebilir mi:
Kesinlikle evet. Hipotiroidinin tedavisi çok basit ve ucuzdur. Eğer hipotiroidi tanısı çocuk doğar doğmaz özellikle ilk haftalar içinde konulup hemen tedavisine başlanır ise bu çocukların zeka düzeyi normal olmaktadır.   Ancak tanı ve tedavideki her 1 aylık gecikme o çocuğun IQ sunda yaklaşık 5 puanlık düşüşe yol açmaktadır.

Yenidoğanlarda tiroid hastalığı hangi belirtilerle kendini gösterir?
  En önemli belirtisi uzamış sarılıktır. Yenidoğanlarda görülen ve bir haftadan sonra azalan yenidoğan sarılığı bu bebeklerde uzun sürer. Ayrıca bebekte emme yetersizliği, kalın sesle ağlama, vücut ısısını koruyamama, güçsüzlük, kabızlık gibi belirtiler görülür.
 
Yenidoğan döneminden sonra çocukluk çağında ortaya çıkan hipotiroidi ise gelişme geriliği, kilo almaya eğilim, kabızlık, cilt kuruluğu, halsizlik, aşırı uyuma, zihinsel yavaşlama, üşüme gibi belirtilerle kendini gösterebilir.  Tedaviye başladıktan sonra bu belirtiler süratle düzelir. Tedaviye erken başlanan hastalarda zeka tamamen normal olarak gelişir.

Ülkemizde çocuklarda tiroid hormon bozukluğu sık mıdır?
Her yeni doğan çocuktan 2 bin 500'ünde kalıcı tiroid hormonu yetersizliği görüyoruz. Geçici hipotiroidileri sayarsanız bu daha da fazla. Bu oran dünyada 4000'de 1. Bizde daha yüksek olmasının iki nedeni var: Birincisi, coğrafyamızdaki iyot yetersizliği. Toprakta, suda, tarım ürünlerinde iyot yetersizliği. İkincisi ise, akraba evliliklerine çok sık rastlıyoruz, dolayısıyla tiroid hormonlarının çekinik genetik geçişli doğumsal kusurları daha sık görülüyor. Batı toplumlarında akraba evliliği yok gibi, bizde yüzde            20' ler civarındadır.

Yenidoğan hipotiroidisinin tedavisi nasıldır?
Vücudun üretemediği tiroid hormonunun birebir aynısı ağızdan günde 1 kez verilir. Ülkemizde sık görülen geçici hipotiroidilerde doktor kontrolü altında ilaç tedavisi azaltılarak zaman içinde kesilebilir. Ancak kalıcı hipotiroidi var ise tedavinin ömür boyu sürmesi gerekir.

Büyük çocuklarda ve ergenlerde ne tür tiroid hastalığı görülür?
Yenidoğan döneminde görülen doğumsal hipotiroidi den başka daha ileri yaş çocuklarda ve özellikle ergenlik yaşındaki kız çocuklarında tiroid bezinin kronik iltihabi bir durumu olan "Haşimoto hastalığı" nı sık görüyoruz. Bu çocukların genellikle ailelerinde de (annesinde, babasında, halasında vs) Haşimoto hastalığı hikayesi vardır. Bu nedenle Haşimoto hastalığı olanların özellikle kız çocuklarında tiroid hormon düzeyleri ve antikorlarına bakmakta yarar var.

Haşimato Hastalığı'nın teşhis ve tedavi yöntemleri nelerdir?
Bu hastalıkta vücut tiroid bezini yabancı bir protein gibi görüp buna karşı akyuvarlar vasıtasıyla antikor dediğimiz bağışıklı maddeleri üretir. Yani oto-immun dediğimiz bir tür hastalıktır. Sonuçta tiroid bezi akyuvarlarla istila edilir ve tiroid bezi hem büyür (guatr gelişir) hem de tiroid bezinin hormon üretimi bozulur ve tiroid yetersizliği (hipotiroidi) gelişir. Bu durumda ilaç tedavisi gerekir.  Ancak tiroid bezi büyük değilse ve tiroid hormon düzeyleri normalse bu hastalarda tedavi gerekmez, takip etmek yeterlidir.

Bazen büyük çocuklarda tiroid içinde nodüller gelişir, özellikle boyutu 1 cm nin üzerindeki nodüllerin yakın takip edilmesi gerekmektedir. Çünkü nadir de olsa çocuklarda da tiroid kanserleri görülebilmektedir.
 
Tiroid bezi bozukluklarının tanısında hormonal testlerin yanısıra sintigrafi ve ultrason gibi bazı yöntemlerden de yararlanılmaktadır

Tiroid hormonlarının çocuk büyümesindeki rolü nedir?
Tiroid hormonları (T4 ve T3) nın  bebeğin anne karnındaki gelişiminden başlayarak bebeklik döneminde ve bütün büyüme döneminin tamamlanmasında, yani ergenlik döneminin sonuna kadar büyümede önemli rolleri vardır. Büyümeyi sağlayan kemik uçlarındaki kıkırdak hücrelerinin gelişimi ve bölünerek çoğalması için tiroid hormonuna ihtiyaç vardır. Sadece büyümede değil, beyin gelişiminde de çok önemli rolleri var. Beyin hücrelerinin gelişimini, bu hücrelerin birbiri ile iletişimini sağlayan miyelin kılıfının gelişimi tiroid hormonlarına bağlıdır.  Vücudumuzda tiroid hormonunun gereksinmediği hücre grubu yoktur. Bu hücrelerin metabolizmasını yani işleyişini düzenleyen en önemli hormondur.
Bu nedenle iyi büyümeyen çocuklarda, büyüme hormonu testlerinden önce rutin tetkikler içinde tiroid hormonunun normal çalışıp çalışmadığına bakıyoruz, normalse o zaman büyüme hormonu testi yapıyoruz. Büyüme hormonu testine doğru cevap vermesi için tiroid eksikliği olmaması gerekiyor.

Tiroid hastalığı olan çocuklar ne tür tuz kullanmalıdır?
Tiroid hastalığı olsun olmasın tüm çocuklar iyotlu tuz kullanmalıdır.