Panik alışverişlerinin arkasında yatan neden (İnsanlar neden stokluyor?)

Corona virüsün öngörülemeyen bir düşman olduğunu söyleyen Sosyal Psikoloji Uzmanı Prof. Dr. Andy Yap, insanların bu öngörülemeyen düşman karşısında kontrol duygularını kaybettiklerini belirtiyor.

Dünya İşletme Okulu'nda (INSEAD) sosyal psikoloji alanında ders veren Prof. Andy Yap, panik alışverişlerinin arkasında yatan nedenlere ilişkin soruları şöyle yanıtlıyor:

- İnsanlar neden böylesine panikle alışveriş yapıyor?

Corona virüs öngörülemeyen bir düşman. Virüsü göremiyoruz. Ve düşmanınızı göremediğiniz zaman da kontrol duygusunu kaybediyorsunuz. Kontrol duygusunu kaybettiğiniz zaman da bu duyguyu yeniden kazanmak için bunu başka şeylerle dengelemeye çalışıyorsunuz. Belirli şeyleri satın almak işte bu tür bir dengeleme...

- Yani şimdi ben bir süpermarkete gittiğimde ve bir şeyler satın aldığımda, corona virüsten daha az mı korkacağım?

Araştırmalarımız şunu gösteriyor: Kontrol duygusunu kaybeden insanlar, kontrol duygusunu kaybetmelerine yol açan sorunları çözmek için buna yardımcı olacağını düşündüğü şeyleri satın almaya başlıyor. Ya da başka bir ifadeyle, korkunuz varsa ve virüsten korkuyorsanız, virüsün size ulaşmasını mümkün olduğunca önleyecek şeyleri satın alıyorsunuz. Dolayısıyla insanlar maske, dezenfektan ya da evlerini ve bürolarını temizlemek için temizlik maddesi satın alıyor.

- Yani bu önlemlerin etkili olup olmadığı önemli bir rol oynamıyor aslında. Bir şeyler satın aldığımda sadece ben kendimi daha iyi ve daha güvende hissediyorum. Öyle mi?

Evet, aynen öyle.

- Araştırmalarınızdan bahsettiniz. Korku ve panikle ilgili ve insanların nasıl tepki verdiğine ilişkin hangi bilimsel çalışmaları gerçekleştirdiniz?

Üç ya da dört yıl önce insanlar stres ve korku yaşadıklarında tam olarak neler olduğunu araştırmak istiyorduk. Ayrıca bir de şu ana kadar bu konuda, yani kontrolün ya da kontrolü kaybetme duygusunun ne anlama geldiği konusunda hiçbir araştırma yapılmamış olduğunu tespit ettik. Bu temel bir etkendi bizim için. Ardından süpermarketlerde ve laboratuvarda çok sayıda deney yaptık. Ve insanların kontrol duygusunun kaybetme durumunda daha fazla işlevsel ürün satın aldığını tespit ettik. Sorunlarına çözmelerine yardımcı olan ürünler. Özellikle de kontrolü yeniden tesis etmelerine yardımcı olacak ürünler.

- Kontrol insanlar için böylesine önemliyse, özellikle de korku dönemlerinde, okuyucularımıza kontrolü sağlamaları için ne önermek istersiniz?

Birincisi, bilgiye ihtiyaçları var. Ne olduğunu, ne tür bir virüsün söz konusu olduğunu, bu virüsün kendilerine nasıl bulaşabileceğini ve bu bulaşıcı virüse karşı nasıl hareket etmeleri gerektiğini bilmeleri gerekiyor. Ayrıca sosyal medya platformlarında da çok fazla zaman geçirmemelerini öneririm. Çünkü sosyal medya bir yankı odası gibi. Panikle yapılan alışverişlerin bir nedeni de insanların tuvalet kağıdı ya da benzer başka şeylerin artık tükenmekte olduğunu gösteren video ve fotoğraflar paylaşmaları. Bu sıklıkta tüm dünyayı panik alışverişine yöneltiyor. SARS ya da benzer virüsler ya da benzer salgın zamanlarında bu tür bir davranışlar gözlemlememiştik. O dönemlerde panik alışverişi yapılmamıştı, çünkü insanlar bu yankı odasını henüz girmemişti.