İntihar (özkıyım) Nedir?

Saldırgan dürtü ve isteklerin bastırılması ve insanın kendi özbenliğinde, üstbenlik ile çatışması sonucunda oluşan kaygının eyleme dönüşmesidir. İntiharı düşünenlerde ve bunu eyleme ve davranışa dönüştürenlerde, benlikten gelen dürtülere, eğilimlere ve isteklere bağlı davranış kalıpları çatışmaktadır. Bu çatışmanın neden olduğu kaygı, saldırgan dürtülerin, eğilimlerin, isteklerin harekete geçmesidir. Ancak üstbenlik, bunun dışarı yansıtılmasına izin vermez ve saldırgan dürtüler, eğilimler ve istekler benlik içerisinde kalır. Yok edici nitelikteki bu güçler bireyin özbenliğine yönelir. Böylece kişinin kendisini yok etmesini amaçlayan davranışlar ortaya çıkmaktadır. Bu tür eylemlerin ortaya çıkmasının kalıtıma bağlı olmasının yanı sıra beden yapısı ve mizaca bağlı hastalıklar ve toplumsal kaynaklı etkenlerinde rolü bulunmaktadır.
İntihar, ruhsal çöküntülerde sıklıkla görülen en tehlikeli belirtilerden biridir. İntihar, bütün canlılarda ortak yaşama dürtüsüne karşıt geldiği için ruhsal bir hastalık ve ruhsal çöküntü belirtisi olarak kabul edilir. İntiharlar ölümle sonuçlandığında, ‘gerçek intihar’ ve bireyin kendisine zarar verme amacına yönelik girişimlerine ise, ‘intihar girişimleri’ adı verilir. İntihar girişimlerinde, hem ölmeyi istemek hem de istememek gibi çelişkili düşünceler yer alır. Kişi intihar girişiminden hemen sonra yaşamını sürdürmek ve yardım almak için çaba gösterebilir. İntihar ve intihar girişimlerinin gençlik çağında yüksek oranlarda seyretmesinin nedeni, bu dönemde bedensel, ruhsal ve toplumsal kaynaklı zorlanmaların ve birçok ruhsal hastalığın gençlik döneminde başlaması olarak nitelendirilebilir. Çocuklarda ise, intiharların kaza olarak yorumlanması, intihar sonucu ölümlerin farklı açıklanması ve hatta bildirilmemesi sebebiyle gerçeği yansıtmadığı düşünülmektedir. Çocukluk döneminde ölümcül düşünceler, 5 yaşında ölümün geri dönüşümünün olduğu, 9 yaşından sonra ise, yetişkin gibi ölümü algılamasıdır. Dolayısıyla, intihar düşüncesinin çoğunlukla 11 yaş ve üzerindeki gençlerde arttığı görülmektedir. İntihar düşüncesinin erken yaşta tespit edilebilmesi, ileride intihar etme riskini önemli derecede azaltacaktır.

İntihara meyilli kişilerin tipik özellikleri yoktur, ancak yakın çevre ve aileden uzaklaşma, huzursuzluk, üzgün ve endişeli görünüm, okul başarısında düşme, şüpheli kaza ve yaralanmalar, sık sık ölümden bahsetme, küçük intihar girişimleri ve eve kapanma, yıkıcı davranışlar, alkol-ilaç alımı gibi davranışlar ciddi belirtileri ile uyarıcı olabilir. Okul çevresi ve aile içi sorunlar, intihar düşüncesinin ve girişiminin oluşumunda en etkili risk etkenleridir.  Okul çevresi, çocuklar ve gençler için kendilerini sosyal ve akademik olarak ispatlayabildikleri en önemli ortamdır. Buna bağlı olarak intihar girişimlerinin sıklıkla okul döneminde görülmesi doğal karşılanır. Özellikle gençlerde, arkadaşlarının intiharlarından sonra kendilerine zarar verme eğilimleri daha fazladır. Uzun süreli aile içi uyumsuzluklarında, reddedilme veya ani kayıplarda da intihar girişimlerine sıklıkla rastlanır. Erken müdahalenin, çocuk ve ergenlerde, bu düşünceden uzaklaşmaları için olumlu etkileri gözlenmektedir. İntihar girişimi nedeniyle muayeneye getirilen çocuk veya genç öncelikle acil olarak değerlendirilmeli ve hastanın hayati bulguları düzenlenmelidir.

Gençler Neden İntihar Ediyor?

- Ümitsiz duygulardan kaçmak için; diğer kişilerin davranışlarını ya da durumlarını değiştirmek istediği için; Eğer ruhsal bir bozukluk yok ise, intihar çoğunlukla arkadaşlarınca dışlanma, damgalanma ve itibar kaybı ya da anne ve/veya babayı cezalandırma amacı taşımaktadır. Kendi değerini anlamamakta, anne ve babasını kendisinden yoksun bırakarak cezalandırmak istemektedir. Gençler için yaşamın anlamı henüz oluşmamıştır ve bu anlam henüz anne baba veya sevgilinin kendilerine verdiği değerle eş tutulmaktadır.
- Dayanılmaz durumlardan kaçmak istediği için; aile baskısı, aile içi sorunlar ve huzursuzluklar, çoğunlukla gençlerin intihar etmelerine neden olmaktadır. Özellikle kız çocuklarına çok yoğun baskı yapılmaktadır.
- Dikkat çekmek istediği için; aileler intihardan bahseden genci ciddiye almalıdır. İntihar ederek ölmüş her genç, en az bir kere bunu söylemiştir.
- Ölen birine eşlik etmek istediği için; sevdiklerini kaybetmeye dayanamadığı bir zamanda da intihar girişiminde bulunabilir.
- Cezadan kaçmak istediği için; ailede ağır baskı, fiziki/cinsel ihmal ve istismara maruz kalma, gençleri intihara sürüklemektedir.
- Sorumluluklarından kaçmak istediği için; gençler başa çıkmadıkları problemlerini çözemediği ve yardım alabileceği, kişi ya da kişilere ulaşamadığı için kaçış yolu olarak ölümü tercih etmektedir. Sıkıntılarını ifade edebilecekleri, aktarabilecekleri alanlar bulamayan gençler kendi iç dünyalarında sıkışmakta ve yardım arayışına girmektedirler.
- Aşkı ifade etmek istediği için; ergenlik duyguların en yoğun yaşandığı dönemdir ve genç kimlik arayışı içindedir. Henüz kimliğini bulamamış gençler, ailede bulamadığı sevgi ve ilgiyi karşı cinste ararlar. Duygularına karşılık alamadığı zamanlarda, sevgi yoksunluklarını, ölümü tercih ederek ifade etmişlerdir.
Birini kaybetme, ilişkinin bitmesi, okula girememe v.b. somut olaylar yaşamış olabileceği için; bu tür yaşantılar gençleri olumsuz şekilde etkilemekte ve yaşamlarına son vermelerine neden olmaktadır.

Kimler Risk Grubundadır?

1. Daha önce intiharı denemiş olanlarda görülebilir.
2. Uyuşturucu, ilaç ve alkol etkisinde olanlarda ve bu maddelerin yoksunluklarında görülebilir.
3. Cinsel sapmaları olanlarda görülebilir.
4. Taklit eden ya da başkasından kolay etkilenenler. Açıklanmış herkesin bildiği intihar olayları, intihar teşebbüslerini arttırır.
5. Depresyon geçirenler. Depresyon geçirenler çoğunlukla intihar etmezler ama intihara meyilli kişiler depresiftir.
6. Hayal kırıklığı, kızgınlık yalnızlık, suçluluk, üzüntü, saldırı gibi duygulardan en az birinin çok yoğun yaşanmasıdır.
7. Şizofreniklerde amaçsız ve anlamsız intiharlar görülebilir

Aşağıdaki durum ve ipuçları gözleniyorsa ve genç depresyonda ise, risk grubunda olabileceği düşünülebilir.

1. Kesin bir plandan bahsediyorsa,
2. Ailede ölüm ve/veya kayıplar olmuşsa,
3. Travmatik bir kaybın yıl dönümü ile ilgiliyse,
4. Yalnızsa ve çevresi ile ilişkisi kesilmişse,
5. Şahsi eşyalarını düzenliyor ya da dağıtıyorsa,
6. Davranış ve duygularında ani değişikler oluyorsa,
7. Ümitsizse,
8. Negatif benlik algısı, negatif ilişki ve negatif gelecek beklentisi de eklenebilir.

İntihara eğilimli gençlerin çoğu ipucu verir.

Sözlü ifade: “Ben işe yaramam”, “Bu sefer kendimi öldüreceğim”
Davranış: Resim, yazı- şiir yazma, eşyalarını dağıtma, hediye verir vb.
Durumsal: Ölüm. Anma dönemi ile uğraşır.
Sendrom: Tatmin olmama, depresyon ve yalnızlık.

Niyeti ve işin ciddiyet derecesini anlamak çok önemlidir. Eğer ipuçları ve riskleri fark edilmezse etkili müdahale şansı azalır.

İntihar Konusunda Yanlışlar ve Gerçekler

1. Yanlış: İntihar edenler ruh hastasıdır.
    Gerçek: İntihar edenler depresif, ümitsiz ve yalnızdır.
2. Yanlış: Ciddi düşünenler intihar hakkında konuşmaz.
    Gerçek: Çoğu konuşur ve ipucu verir. İntihar edeceğini söyleyen her genç intihar etmeyebilir ama her söylediğinde ciddiye alınmalı ve takip edilmelidir.
3. Yanlış: İntihar etmekle tehdit eden gerçekte yapmaz.
    Gerçek: Her konuşan genç yapmaz ama intihar edenler niyetlerini duyurur.
4. Yanlış: Ani yapar, plan yapmaz.
    Gerçek: Birçoğu planlıdır.
5. Yanlış: Birden fazla denemez.
Gerçek: İntihar edenlerin çoğu daha önce denemişlerdir.

6.Yanlış: İntihar hakkında konuşmak o kişinin düşünmesine neden olur.
   Gerçek: Konuşmak onu düşündüğümüzü anlatır. Bilgilendirmek önemlidir. Rahatlamasına ve yeniden düşünmesine yardımcı olur.
7. Yanlış: Deneyen genç gerçekten ölmek istiyordur.
    Gerçek: Gerçekte çoğu bu konuda bilinçli değildir. O anki acıdan kurtulmak istiyordur.
8.Yanlış: İntihara meyilli olanlar yardım aramaz, istemez.
   Gerçek: Birçoğu aramış ve yardım almıştır.
9.Yanlış: Genç intiharı kafasına koyduysa bir şey yapılamaz.
   Gerçek: Tam tersi durdurulabilir ve yardım edilebilir.
10.Yanlış: İntihar kalıtımsaldır.
     Gerçek: Kalıtımsal değildir. Öğrenilmiş ve durumsaldır.
11.Yanlış: Bir kere denediyse mutlaka gerçekleştirir.
     Gerçek: Denemiş ve şu anda iyi durumda olan birçok kişi vardır.
12. Yanlış: İntihar eğilimli kişi eşyalarını başkalarına dağıtıp, paylaşıyorsa, bu yaşama döndüğü konusunda işarettir.

Gerçek: Bu her zaman doğru değildir. Eğilimli kişi kesin planı yaptığı zaman kıymetli eşyalarını dağıtabilir.

İntihara Nasıl Müdahale Edilir?
Davranış ya da düşünce düzeyinde intihar teşebbüsüne müdahale etme:

· Kendi kararınıza güvenin, insiyatif kullanın. Yardım önerin.
· Destek verin-gösterin. Onun kendisine zarar vermesini istemediğinizi anlatın.
· Açık ve direkt olun. Sorular sorun: Planı var mı? Nasıl? Ne zaman? Nerede?  (Bunları belirtiyorsa ortada ciddi bir şeyler vardır.)
· Panik olmayın. İntiharın doğruluğunu, yanlışlığını tartışmayın. Güvenli bir ortam oluşturun.
· Ahlaki boyutu tartışmayın; bu suçluluk duygusunu arttırır.
· Tehlikeli ortamlarda bulunmasını engelleyin, yalnız bırakmayın.
· Başkalarından yardım isteyin.
· Sır olarak saklayacağınıza dair söz vermeyin. Yaşamın tehdit altında olduğu durumlarda gizlilik prensibi ortadan kalkar.
· Yaşamındaki olumluları olumsuzluklardan ayırması için konuşun.
· Yargılamadan dinleyin.
· Duygusal ve psikolojik olarak acının azalması zaman almaktadır.
· Başkalarının daha ciddi sorunları olduğunu söylemeyin, anlaşılmadığını hissettirir.
· Aileyi haberdar edin ve onlara yol gösterin.

Önleyici Çalışmalar Nelerdir?
Öğrenciler için önleyici eğitim programları

· Stresle baş etme
· İletişim becerileri
· Yaşam becerileri
· Destek becerileri v.b.

Öğretmen ve aileler için eğitim programı: Okulda kurulan kriz ekibi

· Okul intiharları önlemek ve olay olduğunda müdahale ederken yapılması gerekenleri yazılı olarak hazırlamalıdır. Eğitim ve tanıtımları yapılmalıdır.
· Öğrencilerin eğitim programını hazırlarken uzmanlara danışılmalıdır.
· Risk gruplarının belirlenmesinde rehberlik servisi detaylı ve pratik çalışma yapmalıdır. Örneğin depresyon geçiren öğrencilerin belirlenmesi; psikolojik danışmanların işbirliği ailelerle ilişki kurularak okul dışı profesyonel yardım almalarının sağlanması; intihar tehdidi ile karşılaşıldığında ciddiyet derecesi belirlenmeli ve ona göre müdahale süreci hazırlanmalı v.b.
·  Olayla ilgili kanuni sorumlulukların ve yapılması gerekenlerin bilinmesi
· İntihar teşebbüsü ya da olayın gerçekleşmesi durumunda kullanılacak haber zincirinin belirlenmesi (Örneğin intihar teşebbüsü ya da tehdidi durumuyla karşılaşan öğretmen önce varsa rehberlik servisini haberdar etmelidir.)

Mine Çelik
Psikolojik Danışman