Geçici hafıza kaybı nasıl oluşur?

İnsanın birdenbire yaşadığı son bir haftayı hatırlamaması gerçekten ürkütücü bir duygudur. Böyle bir olay nasıl açıklanabilir?

İki yıl önce 63 yaşındaki Paul Bolding Hırvatistan'da eşiyle birlikte tatil yapıyordu. Biri eşyalara bakarken diğeri denize giriyordu.

Paul yüzmüş, sonra kumsalda uykuya dalmıştı. Uyandığında nerede olduğu, oraya nasıl geldiği hakkında hiçbir fikri yoktu.

Çok korkmuştu. Eşi Kirsty onu gölgeye çekmiş, sakinleştirmeye çalışıyor, ne olup bittiğini anlamaya çalışıyordu.

Kirsty kocasında demans başladığından şüpheleniyordu. Bu durumda ömür boyunca ona bakması gerekecekti. Kaldıkları kasabaya gidip, aşina olduğu ortamı görünce Paul'un hafızasının yerine gelebileceğini düşündü.

Öğle yemeğini kocası için de kendisi ısmarladı. Çünkü ne yiyeceğini bilmiyordu. Paul son 10 gündür yaşadığı hiçbir şeyi hatırlamıyordu. Bu sırada ilk kez gördüğü akrabalarını bile.

Bir saat sonra olayları hatırlamaya başlamıştı. Ama uyuması ve sonrasındaki altı saatlik süreyi hiçbir zaman hatırlamadı.

İngiltere'ye döndüğünde doktora gidip geçici hafıza kaybına uğradığını söyledi. 50 yaş üstü insanlarda bu tür vakalara rastlanabiliyordu. Hastanelerin acil servisinde her ay bu tür 2-3 vakaya rastlanıyordu.

Böyle bir durumda hasta, araba kullanma, konuşma gibi becerilerini sürdürdüğü halde son birkaç günde yaşadıklarını hatırlamıyordu. Bu hastalar tıpkı Paul'un yaptığı gibi, yanındaki insanlara sürekli ne olup bittiğini soruyordu.

Bunun nedeni hala bilinmiyor. Doktorlar başlangıçta bu durumun epilepsi, migren veya inme başlangıcı olabileceğini düşünüyordu. Ama bunun diğer hastalıklarla ilgisi olmadığı sonucuna vardılar.

Beyinde denizatı şeklindeki hipokampüs bölgesi kendimizle ilgili anıları uzun vadeli depolamada kullanılır.

Exeter Tıp Fakültesi'nden bilişsel ve davranışsal nöroloji profesörü Adam Zeman'a göre, geçici hafıza kaybı (geçici global amnezi) bu bölgenin kısa süreliğine devre dışı kalması durumunda ortaya çıkıyor.

"Paul'un durumu alışıldık bir şey. Geçen bir-iki haftaya dair hafıza silinir ve bu süreç devam ederken yeni hafıza kaydı da yapılamaz."

Beyin taramalarının bu teoriyi doğruladığı görülüyor.

Geçici hafıza kaybına uğramış 142 kadını inceleyen Fransız doktorlar, bu rahatsızlığı, tartışma gibi stresli duygusal olayların tetiklediği sonucuna vardı. Erkeklerde ise daha çok fiziksel zorlanma ve soğuk suya dalma gibi durumlarda ortaya çıkıyordu. Baş ağrısı çeken insanlarda bu olaya daha fazla rastlanıyor.

Geçici hafıza kaybı bazen geçici epileptik amnezi ile karıştırılabiliyor. Ancak epilepsi hastalarında rastlanan bu durum daha sık tekrarlıyor, daha kısa sürüyor ve genellikle sabah kalkış saatlerine denk geliyor.

Zeman teşhis koymanın genellikle zor olmadığını söylüyor.

"Rahatsızlığı geçiren kişiyi olay yaşanıp bittikten sonra gördüğünüzde Paul'un tariflerine benzer şeyler anlatıyorlar. O durumda şüphe kalmıyor. Ama hasta olay sırasında size başvuruyorsa teşhis biraz daha zor; çünkü o durumda mini inme, epilepsi ve psikojenik amnezi gibi başka ihtimaller üzerinde de durmanız gerekir."

Fakat psikojenik amenezi halinde hastalar kim olduklarını hatırlamıyor, ama yeni hafıza oluşturmaları mümkün oluyor. Bu durum, beynin doğrudan yaralanması, fiziksel travma veya hastalık değil de psikolojik sebepler sonucu oluşuyor.

Geçici global amnezi genellikle bir kez yaşanır ve başka sorunların işareti olarak ortaya çıkmaz. İkinci kez benzer bir olayı yaşama ihtimali çok küçüktür. Ama böyle bir olayın yaşayan kişi açısından oldukça korkutucu olduğu da bir gerçek.

• Bu makalenin İngilizce aslını BBC Future sayfasında okuyabilirsiniz.