Voleybolcuların Psikolojik Nitelikleri

İyi bir voleybolcunun sahip olması gereken temel psikolojik nitelikler nelerdir?

Buna iki açıdan bakabiliriz: Bir oyuncunun sahip olması gereken zihinsel veya psikolojik nitelikler, voleybol teknik ve taktiklerinde ustalaşmak için ihtiyacı olan temel niteliklerdir. Bunlara zaman bilinci; görüş ve hareket hissi – algılama bilinci; top hissi veya duygusu; kendini verme kabiliyeti ile dikkat gücü veya konsantrasyonu; hareket hafızası; işlevsel düşünme vb. dahildir. İki: Yarışma kazanma ve kaybetmeyle ilgili daha karmaşık zihinsel veya psikolojik durumlar ve niteliklerdir. Örneğin: yarışan oyuncunun kendine güveni, ruh hali, istek gücü veya azmi, bağımsız düşünebilme yetisi (sportif zeka veya sportif beceriklilik) vb.
Şimdi de sonraki aşamayı – oyuncunun maç sırasındaki zihinsel durumunu veya psikolojisi – oyunculardan ne gibi psikolojik ve zihinsel nitelikler beklendiğini ve bunların nasıl geliştirileceğini çalışalım.

1. Yarışmalar Sırasında Oyunculardan Beklenen Psikolojik Nitelikler

a. Sağlam, kalıcı, yüksek enerjili ruh hali.

Ruh hali bastırılmış da olsalar duyguların yoğun ifadesidir. Engelleri ortadan kaldırmaya yarayan, davranışları sağlayan ve yönlendiren sağlam ve kalıcı nitelikleri olan tecrüblerde yansıtıldığı gibi ayarlayıcı ve düzenleyici işlevleri vardır. Olumlu ruh hali, aktivite ve egzersizler için gerekli kapasiteyi yükseltir ve güçlendirir. Olumlu ruh hali artınca iç salgılar artma eğilimi gösterdiği, kan basıncı yükseldiği, kan şekeri yükseldiği, kandaki oksijen yükseldiği, kaslar gerginleştiği ve böylece vücudu zorunlu durum için hazır bir duruma girdiğinden kapasite güçlenir.

Voleybol müsabakaları yoğun, vahşi çatışma ve yüzleşmenin ortasında gerçekleşir. Oyun sporcuların gayretle sıçramalarını, sekmelerini, zıplamalarını, hızla koşmalarını, smaç ve öldürücü vuruş için cesurca hamle ve dip yapmalarını, bloğa çıkmalarını ve savunma yapmalarını, topu karşılamalarını ve ele geçirmelerini gerektirir. Kalıcı, yüksek ruh hali ile tüm bu teknikler ve oyunlar bir antrenmanda olduğu kadar maçta da sergilenebilir. Diğer taraftan eğer ruh hali düşükse, sporcunun organizması pasif bir durumda olur ve böylece aktivite, egzersiz manevra kapasitesini düşürür; sonuç olarak bunlar zayıf smaçlara, alçak sıçramalara, zıplamalara ve sekmelere, yavaş koşuya ve hareketlere sebep olur. Savunma oyunlarının diğer türlerinde olduğu gibi blokta da hatalar oluşur. Şanslıysalar puan kazanılır, ama şanssızsalar oyun bitmeden kaybedilir. Skor, beklentilerin ve yüzdelerin üzerinde çılgın bir yükselişe veya inişe geçebilir.

Voleybol takım oyunudur. Her oyuncu sahanın belli bir bölgesinden sorumludur ve yapacak belirli görevleri vardır. Maçta birinin yerine başkası sürekli suretle alınamaz. Bu yüzden takımda sadece bir oyuncu bile düşük bir enerjiyle oynuyorsa, olumsuz ve sabit olmayan bu ruh hali belirli bir bölge veya zincirin belirli hatalarını olumsuz yönde etkileyecektir ki bu da takımın oyununa ve skoruna etki eder.

b. Yılmaz mücadeleci ruh Mücadeleci ruh veya azim, aktif müsabakalarda iç veya dış güçlükleri yenme kabiliyetinde kendini gösterir. Voleybol oyuncularının özellikle otokontrol veya otosınırlamanın yanı sıra azim veya kararlılık, istek gücü veya dayanıklılık gibi niteliklere gereksinimleri vardır..

En kısa voleybol maçının süresi yaklaşık 45 dakikadır ve yakın çekişmeli geçen en uzun maç iki saatten fazla sürebilir. Zıplamaların ve sekmelerin sayısı, vücut hamleleri, atışlar ve düşüşler ve daha birçoklarının sayısı 1000’i geçebilir. Enerji tüketimi oldukça fazladır. Bu yüzden oyun oyunculardan dayanıklılık, yorgunluktan korkmamayı ve bitişe kadar savaşmayı bekler. Güçlü istek ve dayanıklılık nitelikleri olmadan iyi skorlar elde etmek imkansız olmasa da çok zordur.

Yakın mücadele içeren önemli maçlarda oyunculardan sabır ve azim beklenir ve acelecilik ve sabırsızlığın önlenmesi gerekir. Dış etkenlerin (amigolar ve takım hayranları, olumsuz tahrikler) getirdiği olumsuz koşulların üstesinden gelebilmeleri için oyuncuların oldukça yüksek otokontrollü, otokısıtlama zihin yapısına sahip olmaları gerekir.

c. Kazanmak için kendine güven ve azim

Sadece kendine güvenmekle kişi bu olumsuzlukların üstesinden gelebilir.
“Kazanmalıyım inancı” dediğimiz şey rakibi hafife alıp dikkatsiz davranmak demek değildir. Bu, mantık dışı bir optimizm olurdu. Rakibinizi iyi kondisyonlu ve en iyi koşullara sahip, gelişme gösteren bir takım olarak görün ve stratejik ve taktik ölçümlerle onların yeteneklerini veya avantaj puanlarını bastırmak için kendinizi ayarlayın ki değişen koşullarda bile galibiyetin yollarını açın. Fakat, eğer güçler arasında büyük bir fark varsa ve açıkça sizin takım daha zayıfsa yapılacak şey rakipten korkmadan en iyi performansı sergilemek, her top ve sayı için çok uğraşmaktır. Bu aynı zamanda güvenin tanımıdır. Bazen sürprizler, hatta mucizeler gerçekleşir. İki takım arasındaki fark az olduğu zaman veya rakibinizden sadece biraz güçsüzseniz, kendine güven başarıya götüren yol olur.

d. Hızlı, keskin ve içe bakışsal düşünce gücü

Bir voleybol maçında durumlar sadece fiziksel savaşı gerektirecek şekilde değil aynı zamanda zeka savaşı gerektirecek şekilde de çabucak değişir. Her oyuncunun sakin ve keskin, bağımsız çözümler üretebilecek, hatanın nerede olduğunu saptayabilecek ve içinde bulunulan olumsuz durumu tersine çevirecek yollar bulan bir zekaya sahip olması gerekir. Ayrıca puan kazandıracak faktörleri algılayabilmeli ve kazanmaya giden süreyi uzatabilmeli. İyi bir oyuncu rakibin taktiklerini kısa sürede kavrayabilmeli ve kendi takım arkadaşlarıyla taktik açıdan aynı anlayışta çabucak birleşebilmeli. Bu yüzden sürekli değişen zorunlu hallere çözüm bulmak için her oyuncunun bağımsız düşünebilmesi ve bunları uygulatabilmesi gerekir..
 
e. Sahadaki oyuncuların Psikolojik niteliklerinin karşıt dengesi

Maç sırasında yarışmacıların huyları ve tabiatları dengeli olmalıdır..
Oyun kaptanı zihinsel ve psikolojik açıdan diğerlerinden üstün niteliklere sahip olmalıdır. Eğer tüm oyuncular “saldırgan”salar, “kaplan gibi cesursalar” oyun aleyhlerine gelişir çünkü acele etmeye eğilimlidirler, sabırsız olurlar ve gereksiz, zamansız riskler alırlar. Eğer altısı birden “fazla dikkatli ve temkinli” iseler mücadele gerektiren durumları kurtaramayabilirler. Hayati dakikada “eller soğur ve yumuşar”. Bu yüzden ılımlılıkla katılığı, katılıkla esnekliği, oyundaki birleştirerek zor ve karmaşık durumların üstesinden daha iyi gelinebilir ve tüm takımın zihinsel ve psikolojik açıdan dengelenmesi sağlanır.

2. Oyuncunun psikolojik niteliklerinin yükseltilmesinin eğitimi

Daha üstün psikolojik niteliklerle demek istenen şey teorik konseptleri bu niteliklere dikkatle bakarken (bunları eğitme ve geliştirme arzusu ve sonuçta bir alışkanlık olarak davranışlara yerleştirme) genel anlamda da kuşatır. Bu üstün nitelikleri kazanmak ve ileriye götürmek bu temel elemanların ortak işlevlerini gerektiren kapsamlı bir süreci teşkil eder. Özellikle, örneğin daha çok istek duymak veya daha fazla istem gücü, istek veya istem gücü konseptinin hem niyetinin hem de bunun uzantılarının kavranmasını, spor müsabakalarında bu tip bir istemin gücünün algılanmasının önemini ve hem kendini kuvvetli isteğe sahip biri olarak yetiştirme isteği hem de bu tip kuvvetli istem gerektiren müsabakalarda davranış kalıbı haline gelmiş istem gücüne örnek teşkil etme isteğini içerir. Psikolojik eğitim nitelik formasyonu üzerine oturtulmalıdır. En iyi sonuçları elde etmek için, diğer programlarla birlikte yürütülmelidir.

Psikolojik eğitim aşağıdakileri temsil eder:

a. Motivasyonu geliştirmek ve yükseltmek ve spor motivasyonu

Motivasyon insanları belirli bir hedefe ulaşmaları için hareket etmelerine teşvik eden asıl sebebi ima eder. Teşvik edici öğeye ne kadar çok çağrışım yaparsa o kadar uzun süreli ve büyük heves oluşur ve sporcuların katılımı artar, istek ve azim o kadar kuvvetli olur ve mücadele ruhu o kadar yükselir. Normalde sporcuların hepsinin sporla uğraşmak için belirli bir motivasyonu vardır. Fakat bu yine de geliştirilmelidir. Düşük, az ya da çok kaba bir motivasyon yönlendirilmeli ve daha yükseğe ve soylu zeminlere çıkarılmalı. Kısa süreli, geçici motivasyon sebepleri uzun süreli, kalıcı sebeplere dönüştürülmeli.

b. Elde etme ve takım gururunu geliştirme, başarı ve bağlılık

Bir sporcu bir takımın veya grubun temsilcisidir. Bireysel davranış ve yapıp etmeler tüm grubu ilgilendirir. Ve bir takımın zaferi ve malubiyeti, inişleri ve çıkışları bireyleri etkiler. Böylece, birey grubun zaferine veya düşüşüne kendisininmiş gözüyle bakmalıdır. Şampiyon olmak konusunda tepkisiz kalanlar görevlerini yerine getiremeyen sporculardır. Bir sporcu zafer için hiç ya da çok az bir umut olsa da elinden geleni yapmalıdır..
c. Diyalektikte eğitim
Voleybol oyunlarında çelişkilerden oluşan ikilemler oyuncuların kafasında belirir. Bu ikilem gruplarına doğru, anlayarak ve özen göstererek yaklaşılırsa bunlar, oyuncunun isteğini veya mücadele ruhunu geliştirmesinde yardımcı rol oynarlar.

- Güç ve zayıflığın göreceli faktörler veya koşullar olarak müşterek transformasyonu ile ilgili bir bakış açısı geliştirmek.

Sadece güçlü veya sadece zayıf olunmaz. Hücum silahının olduğu yerde defans yolları da vardır. Defans ne kadar sıkı olsa da, mutlaka avantaj yaratacak boşlukları vardır. Rakip ne kadar güçlü de olsa zincirin halkalarından birinde zayıf taraflar vardır.
Teknik ve fiziksel güç tabii ki kazanmada veya kaybetmede temel faktördür. Ama psikolojik faktörler, iyi stratejik ve taktik uygulamalar da önemli rol oynar. Psikolojik faktörler gücü zayıflığa ve zayıflığı güçlülüğe dönüştüren hayati önem taşıyan koşullar veya sebeplerdir. Kendine tam güven ve mükemmel mücadele ruhu zayıflığı güçlülüğe dönüştürebilir. Tam tersine düşük moral, hevesin azlığı da gücü zayıflığa dönüştürebilir. Genellikle güçlü ve iyi takımın kazanma olasılığı yüksek olsa da zayıf bir takımın güçlüyü yendiği durumlara az rastlanmaz. Skorunuz geride kalsa da bu, yenildiğiniz anlamına gelmez ya da önde olsanız da o maçı aldığınız anlamına gelmez. Güçle zayıflığın bir anda yer değiştirebildiğini bilmekle “rüzgarla işbirliği yapıyorsanız” (öndeyseniz) sağlam ve açık bir zihne kavuşur ve “rüzgara karşı gitseniz” (kaybediyorsanız) de hala zafer için mücadele edebilirsiniz. Böylece her iki durumda da psikolojik olarak baskıya karşı koyabilirsiniz.

- Zafer ve malubiyete karşı doğru tutumlar oturtmak.

Kaybetmeye veya kazanmaya karşı farklı tutumlar içinde olmak yan faktörlerle birlikte farklı ruh hallerine sokabilir. Her iki duruma karşı doğru tutumu edinmek tutarlı bir ruh hali içine girmeyi kolaylaştıran faktörlerden biridir. Kazanmak veya kaybetmek geçici veya göreceli durumlar olarak görülmelidir. Tamamen kazanmış olmak, sakin, açık ve tutarlı bir bakış açısı gerektirir. Eğer yenilirseniz, tecrübelerinizi gözden geçirin ve bunlardan ders alın.

- Rakibin ve kendinin taktiri.

Sonsuz inanç veya güven kişinin davranışsal yapısının ana hatlarını oluşturur. Güvenden kastımız, etraflı bir “kendine güvenme” halidir. Voleybol oyuncularının inanç ve güvenleri kendi güçlerinin, becerilerinin, tekniklerinin, teknik oyun yapılarının ve stillerinin farkında oluşlarının üzerine yapılandırılır. Kendine güven kesinlikle kör bir optimizm anlamına gelmez; bu bilimsel bir netice olmalıdır. Zaferin sebeplerini iki açıdan aranabilir: göreceli kalıcılık ve dönüşüm olasılığı. Problemleri sabit bir tutum benimseyerek karşılamayın. Hem o günkü baskın koşulların net bir portresini edinin, hem de altyapıdaki potansiyel portreyi gelecek adına görmeye çalışın. Kişinin kendini var olan genel şartlar içinde bilmesi gerektiği kadar dış etkenlerin yarattığı etkilerin sonucu olan değişimleri de görmelidir. “rakip ve ben” kavramında yapıp edilebilenleri ve eksiklikleri analiz etmeyi öğrenin ki psikolojik açıdan hazır olun.

d. İyi psikolojik veya zihinsel alışkanlıkları geliştirmek

İyi sporcuların hemen hepsi müsabakalarda “kendine güvenlidirler”, “kendi kendilerini motive ederler” ve “kuralları” göz önünde bulundururlar. Bu “kuralları” veya “aksiyomları”, sakin, kalıcı bir ruh hali elde etme girişimlerini ve mücadele ruhlarını veya isteklerini kullanırlar. Bir çok iyi sporcu lider bir takımda olduklarında rakibe maç sonuna kadar ara vermeden baskı uygulamak için bu liderliğin avantajlarını kullanabilirler; sabırsızlanmazlar; geride kaldıklarında sakin kalırlar ve öncüleri yakalamak için kademeli bir mücadele içine girerler ve gergin olmazlar veya el ve ayakları yumuşamaz. Hakem yanlış bir karar verdiğinde kızmazlar veya heyecanlanmazlar. Eğer takım arkadaşları zayıfsa ve kendilerinden daha performanssızlarsa kendilerini buna adapte edebilirler. Böylece oynama becerilerini normal bir şekilde sergileyebilirler. Hatta beklentinin ötesinde, en üst düzeyde oyun çıkarabilirler. Bunun sebebi psikolojik açıdan kendilerini antrenman mevsiminde iyi yetiştirmiş olmalarıdır ama genelde uyguladıkları basit bir kuralları vardır. Zihinsel veya psikolojik eğitim.

e. “Yüksek seviyeli, katı beklentileri olan” eğitim programı

Sadece “acil ihtiyaç” halinde sinirler uyarılır, ruh uyanır, vücut saldırgan bir konuma girer ve kişi gergin ortamın gerektirdiklerini yerine getirir. Sadece “yüksek seviyeli kriterler” zihni ve ruhu farklı zorlukların üstesinden gelme aşamasında güçlü istem elde etmek için eğitebilir. Kolayca bir hedefe ulaşmak sadece yüksek seviyeli teknikleri öğrenmeye köstek olmaz, ayrıca iyi istenen ölçüdeki psikolojik yönlerin üretilmesine de engel olur.

f Zihinsel veya psikolojik ayarlama veya koordinasyon eğitimi
Dingin bir zihne ulaşmak, hareketleri ve manevraları hayal edebilmek, idealize etmek, konsantre olmak vs. için kişinin kendi kendine önerilerde bulunarak kendini eğittiği bir metottur. Bu tür egzersizler yorgunluğu üzerinizden atmak maç öncesi enerjiyi mümkün olduğu kadar çok depolamak kadar bir önceki maçın heyecanlı modundan çıkmak için de iyi olacaktır. Bu tip bir egzersiz teknik veya taktiklerin gösterildiği bir antrenmandan sonra ya da bir maçtan önce yapılabilir.

g. Hafıza ve düşünce eğitimi

Bu sporcuların becerilerini arttırmak için yapılır. Aşağıdaki egzersizler uygulanabilir:

- Rakip takımındaki oyuncuların isimlerini, yüzlerini, özel becerilerini, genel taktikleri vs. ezberlemeye veya hatırlamaya çalışın.

- Kendi takımınızın mücadele şekillerini, takım çalışmalarını ve taktiklerini vs. ezberlemeye çalışın.

- Müsabaka sırasında hızlıca rakibin stratejik niyetlerini keşfedin, hem rakip takım hem de kendi takımınız için puan kazandıran ve kaybettiren en büyük etkenleri bulmaya çalışın.
Psikolojik Nitelikleri Arttırmak İçin Uygulanan Günlük Eğitim Metotları:

- Teorik çalışma ve araştırma.

Bu, üstün psikolojik niteliklerin neler olduğunu kavramanın teorik oluşumunu hazırlamada en kullanışlı yoldur.

- Video kayıtlarını izlemek, oyunları ve maçları izlemek.

Oyuncuların analiz, yargı ve değerlendirme yeteneklerini geliştirmek için iyi fırsatlardır; ayrıca bu yöntemler iyi bir gözlem yolu ve psikolojik faktörlerin müsabakalardaki rolünü tecrübe etme imkanı sunar. Hangi oyunların ve rakiplerin izleneceğinin seçimi, ön açıklama ve maç izleme sonrası tartışmaları çok önemlidir.

- Modeller veya örnekler hazırlamak.

Voleybol takımları diğer sporları örnek veya model olarak göstererek iyi sporcuları etkin kullanabilirler ve takım arkadaşlığını öğretebilirler.

- Simüle edilen maçlar.

Ciddi maçlarda ve antrenmanlarda oyuncuların üzerindeki psikolojik baskı birbirlerinden farklıdır. Gerçekte antrenmandaki baskının ciddi maçlardaki ne eşit hale nasıl getirileceği, eğitim sürecindeki başarının anahtarıdır. Bunun yolu maç benzeri koşullar yaratarak antrenman yapmaktan geçer. Sahne ne kadar gerçekçi olursa sonuç o kadar iyi olur.
Önemli bir turnuvadan veya maçtan önce takım içinde küçük ödüllü şampiyona programı düzenlenebilir. Diğer antrenman süreçleri uzun tutulabilir, yüksek efor ve dayanıklılık gerektiren antrenmanlar (normal maç süresini 2-3 kat aşan sürelerde) yaptırılabilir; resmi maç puanlarından daha fazla puan gerektiren maçlar düzenlenebilir; yakalama/kovalama skor sistemli oyunlar olabilir (0:6, 0:8, 9:13, 10:14); geri kalan takımın efor sarf etmesini sağlamak için bir sette 5 puan far atan takıma 2 veya 3 puan fazladan verilebilir; bir kişilik blok sistemi uygulanan oyunlar olabilir; eşit sayıda oyuncuları olmayan takımlar kurularak oynatılabilir; gürültülü seyirci kalabalığı ile oynatılabilir; az ışıkla, kötü sahada veya topla oynatılabilir; günün veya gecenin alışılmadık saatlerinde maç yaptırılabilir..

3. Psikolojik Antrenman İçin Genel Ayarlamalar

Voleybol oyuncularının psikolojik niteliklerinin eğitimi üç periyotla özetlenebilir.

(1) Antrenmanın Normal “Turnuvasız” Periyodu

Bu dönemde, günlük çalışmalara paralele olarak antrenman oyuncuların motivasyon gelişimleri, diyalektik eğitimleri ve psikolojik eğitimle desteklenen diğer üstün niteliklerin teorik konseptleri üzerine odaklanılabilir.

(2) Turnuva Öncesi Kolektif Kamp Stili Antrenman Periyodu.

Bu periyot sırasında önem verilenler aşağıdakilerdir:

a. Zorunlu antrenman

Zihinsel, kişisel karakterdeki ve sinir sistemindeki zayıflıklara göre belirli bir problemi çözmek üzere tasarlanmış özel eğitim programlarını uygulayın. İsteksiz, korkuya meyilli, zorluklar karşısında geri çekilenler için istem gücünü arttırıcı eğitimler; tutarsız ruh hali içinde olanlar (bazen çok neşeli, bazen sinirli olanlar) ve bazen iyi bazen kötü performans gösterenler için içinde bulundukları ruh halini iyileştirici eğitimler düzenleyin. Yavaş ve sessiz ve zekalarını kullanmakta tembellik edenler için zekayı geliştirici veya düşünce gücünü arttırıcı eğitimler öneririz.

b. Teşvik edici antrenman

Hedef olarak rakip takımların en iyi taktiklerini, en iyi oyuncularını ve sergilenen en iyi becerileri seçin; bunlar üzerinde çalışmak için arkadaş canlısı bir takım veya özel becerileri olan oyuncular seçin. Bu tip bir simülasyon güveni arttıracaktır ve rakiplerin oyun paternini iyice ve hızlı bir şekilde anlamaya yarayacaktır.

c. Uygun veya uyarlayıcı antrenman

Turnuva mekanında antrenman ve ev sahibi veya rakip takımlarla müsabaka yapmak çevreye ve mekana, hava koşullarına alışmak için iyi bir yoldur.

(3) Yarışmanın Yaklaştığı Periyot ve Yarışma Süresi

Bu metotta ana hedef oyuncularda zafer gururunu yükseltmek, birlik ve beraberlik ruhunu geliştirmek, mücadele ruhlarını arttırmak ve bu yolla zorlanmadan ortaya koyacakları yüksek enerji ve heves oluşturmaktır. Diğer taraftan, fazla heyecan ve gerginlik bertaraf edilmelidir. Bu aşamada psikolojik eğitime daha çok önem verilmelidir.

Kaynak: ZHU JYA MING & voley-ball.com