Öğrenme Sürecinde Farklı Zeka Türleri

“Her öğrencinin kolaylıkla öğrenebildiği bir yol mutlaka vardır ve yine her öğrencinin yetenekli olduğu bir beceri alanı vardır. Önemli olan eğitimcilerin ve ailelerin çocuklarının ilgi ve yetenek alanlarını dikkatle gözlemleyerek, onları kendilerini güçlü hissettikleri alanlara yönlendirmeleri ve bu şekilde öğrenme süreçlerine yardımcı olabilmeleridir.”

1980’li yıllara kadar zeka, IQ adı altında dilsel ve matematiksel beceriler olarak tanımlanmış ve ölçülmüştür. Bu tanıma göre zekâ tek parçalı, tek unsurludur. Bu temel varsayımın yanı sıra insanların sabit bir zekâ ile doğduğu ve zekânın yaşam boyu çok az değişim geçirdiği inancı geçerli olmuştur. Ancak son on yıldır şiddetli eleştirilere hedef olan bu görüşler köklü bir değişim geçirmiştir.

Harward Üniversitesi profesörlerinden Nöro-psikolog Howard Gardner beynin fizyolojik yapısı ile ilgili yaptığı çalışmalar sonucunda 1983’te yazdığı “ Aklın Çerçeveleri” adlı kitabında bugüne kadar kültürümüzün zekâyı çok kısıtlı tanımladığı; oysa insanların birden fazla zeka türüne sahipolduğu görüşünü ortaya atmıştır.

H. Gardner’a göre; her insanda farklı zeka türlerinin tümü vardır ve bazıları diğerlerinden biraz daha gelişmiştir. Kuramcının varlığına dikkat çektiği bu zeka türlerine, başka araştırmacılar yenilerini de eklemektedir.

Çoklu Zeka Kuramının İlkeleri

İnsanlar farklı zekâ türlerine sahiptirler.

--Her insanın kendine özgü bir zekâ profili vardır.

--Bütün zekâlar dinamiktir.

--İnsandaki zekâlar tanımlanabilir ve geliştirilebilir.

--Her insanın kendi zekâ türlerini tanıyabilme ve geliştirebilme olanağı vardır.

--Her bir zekâ; bellek, dikkat, algı ve sorun çözme açısından farklıdır.

--Bir zekânın kullanımı sırasında, diğer zekâlardan da yararlanılabilir.

--Kişisel altyapı, kültür, kalıtım, inanç zekâların gelişiminde etkilidir.

--Bütün zekâlar, insanın kendisini gerçekleştirmesi yolunda farklı ve özel kaynaklardır.

--Şu anda bilinen zekâ türlerinden daha farklı zekâlar da olabilir.

Çoklu Zeka Kuramına Göre Farklı Zeka Türleri

1- Dilsel - Sözel Zeka: Sözcüklerle düşünme ve ifade etme, dildeki anlamları değerlendirme, sözcüklerdeki anlamları kavrayabilme, şiir okuma, mizah, hikaye anlatma, dilbilgisi, mecazi anlatım, soyut ve simgesel düşünme, kavram oluşturma ve yazma gibi karmaşık olayları içeren dili üretme ve etkili kullanma becerisidir.

Dilsel-Sözel zekası güçlü olan bireylerin özellikleri: Sözcük hazineleri çok geniştir. Masal, hikaye ya da fıkra anlatmaktan zevk alırlar. Okumayı, sözcük oyunlarını ve bulmaca çözmeyi çok severler. Kafiyeli sözcükleri bulup kullanmaktan ve tekerlemeleri hızla söylemekten hoşlanırlar. Adlar, yerler, günler v.b. şeyler konusunda hafızaları iyidir. Başkaları ile yüksek düzeyde sözel ilişki kurarlar. Küçük çocuklar kendilerine kitap okunmasından ya da hikaye anlatılmasından hoşlanırlar. Yaşından beklenenden daha iyi yazarlar.

2- Mantıksal - Matematiksel Zeka:  Sayılarla düşünme, hesaplama, mantıksal ilişkiler kurma, sonuç çıkartma, hipotez üretme, problem çözme, eleştirel düşünme, geometrik şekiller gibi soyut sembollerle çalışma, bilginin parçaları arasında ilişki kurma becerisidir.

Mantıksal - Matematiksel zekası güçlü olan bireylerin özellikleri: Her şeyin nasıl çalıştığını merak eder ve sorular sorarlar. Matematik en sevdikleri derstir. Matematiksel oyunlar onlara çok zevkli gelir. Dama, satranç gibi düşündüren oyunları oynamaktan zevk alırlar. Mantığa dayalı yapboz ya da matematiksel yetenek soruları çözmek çok hoşlarına gider. Olayların oluşumu ve işleyişi hakkında çok soru sorarlar. Soyut ve kavramsal düşünebilirler. Sebep-sonuç ilişkisi kurarlar. Bilgiler arasında bağlantılar kurarlar. Güçlü bir muhakemeleri vardır. Hesaplama ve sayma, sınıflandırma ve kategorize etme, bilmeceler/bulmacalar, strateji oluşturma ve oyunlar, karşılaştırma yapma gibi çalışmalar bu zeka türünü destekleyen çalışmalardandır.

3- Görsel - Uzaysal Zeka: Resimler, imgeler, şekiller ve çizgilerle düşünme, üçboyutlu nesneleri algılama ve muhakeme etme becerisidir.

Görsel-Uzaysal zekası güçlü olan bireylerin özellikleri: Yap – boz, labirent gibi görsel faaliyetlerden hoşlanırlar. Çizimleri ve resimleri çok başarılıdır. Film, slayt gibi görsel gösterileri çok severler. Haritaları, çizelgeleri ve diyagramları, yazılı metinden daha kolay okurlar. Lego binaları gibi ilginç üç boyutlu yapılar inşa ederler. Kitaplardaki resimler, yazılanlardan daha öğretici bulunur. Yön duygusu gelişmiştir. Çocuklar yaşıtlarından daha çok hayal kurarlar. Zihinde görselleştirme, renk dalgaları kullanma, grafikleştirme, semboller, satranç, fotoğrafçılık, el sanatları, koleksiyonlar, legolar, bloklar, haritalar, renkli kalemler, tasarım ve coğrafya dergileri bu zeka türünü destekleyen çalışmalardandır.

4- Bedensel - Kinestetik Zeka: Hareket, jest ve mimiklerle kendini ifade etme, beyin ve vücut koordinasyonunu etkili bir biçimde kullanma becerisidir.

Bedensel-Kinestetik zekası güçlü olan bireylerin özellikleri: Eşyaları ya da benzer şeyleri parçalara ayırarak tekrar birleştirmeyi severler. Tahta oyma, dikiş dikme, örgü örme, maket yapma gibi el becerileri isteyen işlerde yeteneklidirler. Bir veya birden çok sporla uğraşırlar. Koşmayı, zıplamayı, güreşmeyi çok severler. Uzun süre hareketsiz oturamazlar. Bir şeyi parçadan bütüne doğru öğrenirler. Söylenenden daha çok yapılanı hatırlarlar. Yaparak, yaşayarak, dokunarak ve hareket ederek en iyi şekilde öğrenirler. Başkalarının jestlerini ve yüz ifadelerini kolaylıkla taklit ederler. Spor etkinlikleri, tiyatro, el sanatları, kil çalışmaları, drama bu zeka türünü destekleyen çalışmalardandır.

5- Müziksel - Ritmik Zeka: Sesler, notalar, ritimlerle düşünme, farklı sesleri tanıma, çevreden gelen seslere, müzik aletlerine karşı duyarlılık ve yeni sesler ve ritimler üretme becerisidir.

Müziksel-Ritmik zekası güçlü olan bireylerin özellikleri: Pek çoğunun güzel sesi vardır ya da güzel şarkı söylerler. Müzik aleti çalmaya heveslidirler ya da çalıyorlardır. Müzik dinlemeyi sever, öğrendikleri şarkıları söylemekten çok hoşlanırlar. Koro ya da benzer faaliyetlere katılmaktan zevk alırlar. Şarkı melodilerini hatırlarlar. Ritmik bir konuşma ve/veya hareket şekline sahiptirler. Çevresel seslere karşı çok duyarlıdırlar.(örn:çatıdaki yağmur sesi) Çalışırken masaya ya da sıraya ritmik olarak vurdukları gözlemlenir. Müzik çalan bir ortamda daha verimli çalışırlar. Ritim, şarkı, dans, müzik kavramlarını öğretme, koro bu zeka türünü destekleyen çalışmalardandır.

6- Sosyal - Kişilerarası Zeka: Grup içinde çalışma, sözel ve sözsüz iletişim kurma, insanların duygu, düşünce ve davranışlarını anlama, yorumlama ve insanları ikna edebilme becerisidir.

Sosyal - Kişilerarası zekası güçlü olan bireylerin özellikleri: Liderlik özelliklerine sahiptirler, arkadaşları arasında popülerdirler Doğal lider olarak görülürler. Sosyal faaliyetlere katılmaktan zevk alırlar. Kulüplerde, organizasyonlarda, komitelerde yer almayı severler. Birden fazla yakın arkadaşları vardır. Başkalarına önem verir ve onlar için endişelenirler. Sorunları olan arkadaşlarına önerilerde bulunurlar. Beraber olduğu insanları, arkadaşlarını gözetirler. Diğer insanlara bir şeyler anlatmaktan hoşlanırlar. Takım oyunları, tartışma grupları, sosyal etkinlikler, kulüp, dernek ve vakıflar bu zeka türünü destekleyen çalışmalardandır

7- Kişisel - İçsel Zeka: İnsanın kendi duygularını, duygusal tepki derecesini, düşünme sürecini tanıma, kendini değerlendirebilme ve kendisi ile ilgili hedefler oluşturabilme becerisidir.

Kişisel - İçsel zekası güçlü olan bireylerin özellikleri: Bağımsız ve kendi başlarına buyrukturlar. İlgi duydukları şeyler ya da hobileri hakkında pek fazla konuşmazlar. Duygularını eksiksiz, abartmadan, olduğu gibi söylerler. Genelde tek başına çalışmayı ve oynamayı severler.

8- Doğa Zekası: Doğadaki tüm canlıları tanıma, araştırma becerisidir. Kurama göre herkes yukarıdaki zeka türlerinden hepsine değişen oranlarda sahiptir. Bazı zeka türleri diğerlerine göre güçlü olabilir. Ancak tüm zeka türleri gelişime açıktır.