Genel Hatlarıyla Yaygın Fobiler

Zehra BİNİCİ / Aktüel Psikoloji

Kişilerin benliğinde barındırdığı hem kaygıları hem de korkuları vardır. Bunlar doğal ve evrensel bir duygulardır. Fakat korku ve kaygının derecesi kişinin günlük yaşamında aksamalara neden oluyorsa ortada doğal olmayan bir durum var demektir. Doğal olmayan bu duruma da fobi denmektedir.

Fobi kelimesinin korku anlamına geldiğini bilmekteyiz. Fobi kelimesinin karşılığı korku olsa da içeriğini daha detaylı bir şekilde ele almamız gerekiyor. Korku; algılanan bir tehlike, tehdit anında hissedilen bir gerilim, güçlü bir kaçma veya kavga etme dürtüsü, hızlı kalp atışları, kaslarda gerginlik vb. belirtilerle yaşanan yoğun bir duygusal uyarılma, heyecan halidir. Korku; ancak insan yaşamını kısıtladığı özgürce yaşamasını engellediği zaman fobik özellik kazanır.

Fobi kelimesi; phobos kökünden gelmektedir ve Latince de dehşet anlamına gelir. Yunan mitolojisinde ise phobos dehşet tanrısı anlamındadır.

Her canlı varlığını tehdit eden ya da tehdit riski taşıyan varlık, nesne ve durumlar karşısında içgüdüsel olarak kaçar. Bu anlamda korku canlılığın sürdürülebilmesi göz önüne alındığında gerekli ve faydalı bir önyargı mekanizmasıdır.Ancak korku dozunda olmalı fobiye dönüştürülmemelidir.

Fobi kelimesinin tam anlamına gelince:

Bir nesnenin, durumun veya etkinliğin yarattığı ve kişinin kendisi tarafından da yersiz veya aşırı kabul edilen usdışı, yoğun, inatçı bir korku. Bu korku kişide korkulan söz konusu şeyden (fobik uyarıcıdan) kaçınmaya yönelik neredeyse karşı konulmaz bir arzu yaratır. Kaçınmanın mümkün olmaması halinde yoğun bir kaygı ve panik tepkisi alevlenir. Bir fobi önemli bir bunaltı kaynağı olduğu veya toplumsal işleyişi engellediği zaman ruhsal bir rahatsızlık olarak değerlendirilir. Bazı fobiler hemen hemen herkeste görülür ve evrensel olarak değerlendirilir (örümcek,yılan,yükseklik,kapalı alan vb. fobileri).

Özel fobiler ise normalde korku yaratmaz sadece kişiye özgüdür ve bazen sembolik olarak bazen de klasik şartlandırmanın bir sonucu olarak görülür.

*Fobiler de duyulan korku mantıksız ve aşırıdır.

*Fobi sahibi insanlara fobik denir.

*Fobiler halk arasında hastalıktan ziyade huy ya da kişiliğin getirisi olarak düşünüldüğünden tedaviye başvuranların sayısı azdır.

* Kadınlarda erkeklere oranla iki buçuk kat daha fazla görüldüğü saptanmıştır.

*Fobilerin en belirgin özelliklerinden biri kaynağının bilinçsiz oluşudur. Fobilerin kaynağı Freud'un yaklaşımına göre bilinçaltında çözümlenememiş çelişkilerdir. Bu çelişkiler çözümlenmedikçe yalnız fobinin ortadan kaldırılmasına çalışmak yetersiz ve anlamsız bir çabadır.

Psikologlar fobileri BASİT ve KARMAŞIK FOBİLER olmak üzere 2'ye ayırırlar:

BASİT FOBİ: Oldukça iyi belirlenmiş, tek bir nesne veya durumdan gelen korkuyu tanımlarken (yılandan, yüksekten korkma)

KARMAŞIK FOBİ: Çok boyutludur. (agorafobi: dışarıda, toplumun içinde, yabancı kimselerin arasında ortaya çıkan karmaşık uyarıcıları içerir.)

Karmaşık fobilerden biri de sosyal fobidir.

SOSYAL FOBİ, kişiyi başkalarının gözlemine maruz bırakabilen toplum içinde konuşma, yemek yeme vb. etkinlikler konusunda hissedilen inatçı, usdışı bir korkuyla ve bu tür etkinliklerden kaçınmaya yönelik zoraki arzuyla tanımlanan bir kaygı bozukluğu. Genellikle küçük düşme olumsuz izlenim bırakma, aptalca davranma vb. korkulardan kaynaklanmaktadır. Sosyal fobi, insanların gerek iş hayatlarında gerekse özel hayatlarında yüksek performans göstermelerini gerektiren koşullarda önemli bir sorun haline gelmektedir

Sosyal fobinin temelinde "BAŞKASI BENİ GÖRÜNCE NE DER?" türünden, başkalarının yargılanmalarından kokma vardır. Sosyal fobi kadınlarda erkeklerden iki kat daha fazla görülür, başlangıcı ise genelde ergenlik yıllarıdır.

BASİT FOBİ-KARMAŞIK FOBİ AYRIMI NASIL OLUR?

· Basit fobi bireyin günlük yaşamını etkilemezken karmaşık fobi günlük yaşama olan uyumunu zorlaştırır.

· Basit fobi tedavisi kolaylıkla gerçekleştirilirken karmaşık fobi tedaviye direnç gösterir. Bazen de kaygı nöbetleriyle beraber görülebilir.

Fobinin uzun süre ortadan kalkmayışını psikologlar 2 nedene bağlar:

· Korkulan uyarıcıdan sürekli kaçma

· Korkulan uyarıcı ya da nesnenin her ortaya çıkmasıyla kişinin kendi kendine sürekli olumsuz mesajlar vermesiyle olumlu deneyimin gelişmesini önleme.

Sözlerime son verirken fobinin tedavi edilemez bir rahatsızlık olmadığını belirtmek isterim. Çoğu kişi tedavi sonucu bu davranışlardan kurtulur. Her kişinin özel durumuna göre gerekli tedavi uygulanmaktadır.

EN YAYGIN FOBİ ÇEŞİTLERİ: