ERGENLİK DÖNEMİNDE ARKADAŞLIK

Anne–baba en iyi örnek olma yerine ergenin çatışma yaşadığı kişiler haline gelirler. İşte bu dönemde genç kendisine yeni örnekler bulur ki bunlar da çoğunlukla arkadaşları olur. Arkadaş edinme ve arkadaşlık ilişkisi çok erken yaşlarda başlar.Ergen için bu dönemde arkadaşlarının önemi büyüktür. Arkadaşlar arasında gruplar oluşturulur ve bu grupların kendilerine özgü kuraları vardır. Ergen onu en iyi anlayan kişilerin artık arkadaşları olduğunu düşünmektedir. Dolayısıyla bu dönemde ailenin arkadaşlarına karışmasına veya onlarla vakit geçirmesine izin verilmemesine şiddetle tepki gösterirler. Kendisine konulan yasaklara sonuna kadar direnir ve sınırlarını zorlamaktan çekinmezler.Bu noktada anne ve babanın vereceği tepki önem kazanmaktadır. Ergenlik döneminde arkadaş edinemeyen, arkadaşlık ilişkisi kuramayan bir ergendeki bu boşluğu ailenin sevgisi ve yakınlığı dolduramaz.

Genç, arkadaş grubunun içinde doğru ilişkiler geliştirmeyi, ilgilerini, yapmaktan hoşlandığı ve hoşlanmadığı şeyleri keşfetmeyi, karşı cins ile iletişim kurmayı ve kendisini anlamayı öğrenir. Ancak aile hiçbir zaman gencin yerine onun arkadaşlarını seçmemeli, arkadaşlarının yanında ergeni küçük düşürücü veya kıyaslayıcı hareketlerden kaçınmalıdır.Ergenler neredeyse tüm enerjilerini bir gruba ait olmak için harcarlar. Grubun dışında kalmamak adına grubun tüm kural ve sınırlılıklarına uyum sağlar ve grup dışında kalmamak için neredeyse “baskı” altında kalabilirler. Bu durum, aslında içinde bulundukları yaş grubuna ve gelişim özelliklerine uygun bir gelişmedir. Bazı anne-babalar ergenlik dönemindeki çocuklarının hep evde oturup ders çalışmasından övgüyle bahsetmektedirler.Aslında bu durum ergenlerin içinde bulunduğu ruhsal, bilişsel ve fiziksel gelişim özellikleri ile çok örtüşmemektedir ve dikkatle takip edilmesi gereken bir noktadır. Her grubun kendine ait bazı özellikleri vardır. Grubun özelliklerine uygun olan giyinme tarzları, genel davranış biçimleri, konuşma şekilleri, kullanılan ifadeler, dinlenilen müzikler, gidilen yerler, “takılınan” mekanlar, boş zaman aktiviteleri aynıdır ve bize grubun özellikleri hakkında bilgi verir.Ergenlik dönemi boyunca bir gruba ait olma ve popülerlik kavramları önem kazanmaktadır. Coleman(1961)’ın bulgularına göre popüler olma, derslerde ve akademik başarıda üst düzey performans göstermeye değil, herhangi bir spor faaliyetine devam etmeye ve bir gruba ait olmaya bağlıdır. Ayrıca ergenin arkadaşları tarafından aranıyor olması, arkadaşlarının onu beğenmesi ve benimsemesi, ergenin benlik saygısı için önemli bir koşuldur.Ait olunan arkadaş grubu bireyin sosyal beceri gelişimine, kişilik gelişimine, çevresi ile ilişki kurma biçimine katkılar sağlamakta ve bu becerilerin gelişimini etkilemektedir. Akran grubu ergenin kimlik kazanım sürecini hızlandırmaktadır. Grup, ergen için bir ayna görevi yaparak bireyin kendisini tanımasını, dışarıdan nasıl görüldüğünü bilmesini ve kendini değerlendirmesini sağlar. Grup içinde ergenlerin sosyal becerileri ve ilişki kurma şekilleri de gelişmektedir. Ayrıca cinsiyete ait model bulma ve cinsiyet davranım kalıplarını öğrenme konusunda da grup ergene örnekler sunabilmektedir. Yaşanılan üzüntüler ve duygusal krizleri ergenler ait oldukları gruplarda çözmektedirler. Parlee (1979) tarafından yapılan araştırma sonuçlarına göre 4.000 deneğin %51’i bir duygusal sıkıntı durumunda bu sıkıntının paylaşımı ve çözümü için ailesine değil arkadaşlarına yönelmektedir. Bu araştırmanın bir diğer sonucuna göre ergenlerin %68’inin 1-5 arasında yakın arkadaşı bulunmaktadır.Arkadaşlarda önemli olan özellikler ise yaşlarının yakınlığı ve fiziksel görünümdür. Arkadaşlarda aranan önemli niteliklere bakıldığında ise sadık olma (%88), sıcaklık ve sevecenlik (%82), destek olma (%76), açık sözlülük (%75) ve mizah duygusu (%74) yer almaktadır.

Arkadaşlığın işlevlerine baktığımız zaman Duck (1973) bu özellikleri şöyle özetlemiştir:

 Bireye ait olma duygusu sağlaması

 Bireyin duygusal bütünlüğünü ve kararlılığını sağlaması

 Bireye iletişim fırsatı sağlaması

 Bireye yardım ve destek sağlaması

 Bireye değerli olduğu duygusunu vermesi

 Bireye başkalarına yardım etme fırsatı sağlaması

 Kişiliğin desteklenmesi

Ergen hatalı arkadaşlarından neden ayrılamaz?

En önemli nedeni, ergenin yanlışı göremiyor olmasıdır. Arkadaş ilişkilerinde arkadaşlarının kendisine göre iyi ve olumlu yanını gören ergen, ailesinin uyarılarını da dikkate alamaz, hatta yargısız infaz yaptıklarını düşünüp aileyi suçlar. Gruba giren ergen, kınanma, eleştirilme, beğenilmeme kaygılarından dolayı gruptan çıkmaktan çekinebilir.Özellikle yetersiz özgüveni olan ve ailesi tarafından sürekli eleştirilen çocuklar kısmen de olsa arkadaş gruplarında değerli olduklarına inanırlar. Onlar için gruptan çıkma bir nevi bu değeri kaybetme anlamına gelir. Grubun aldığı -hatalı bile olsa-ortak bir karar karşısında bir üyenin muhalif davranması mızıkçılık anlamına gelir. Böyle bir durumu ise ergen kendi onuruna yakıştıramaz. Özellikle erkek ergenlerde bunun örneği sıkça görülmektedir. Ergen, arkadaş grubundan çıksa da onu bekleyen güzel ve destekçi bir ortam olmayacağını düşünüyorsa, yani ailesini bu konuda yetersiz buluyorsa, kötü de olsa bu ortamda bulunmaya devam eder. Çocuklarınız zaman zaman yeni arkadaşlıklar kurmakta ya da arkadaşlıklarını sürdürmekte zorlanabilir, bu nedenle kaygı ve üzüntü yaşayabilirler. Onların arkadaş ilişkilerini geliştirmelerini ve sosyalleşmelerini engelleyebilecek ya da zorlaştırabilecek nedenleri şöyle sıralayabiliriz:  

♦ Arkadaşlarının sırlarını başkalarına söylemek,

♦ Hep kendi dediğinin olmasını istemek,

♦ Paylaşmamak,

♦ Yalan söylemek,

♦ Sürekli eleştirmek,

♦ Sakınmadan konuşmak,

♦ Herkesten iyi olduğunu düşünmek,

♦ Kişisel sırlarını çok çabuk paylaşmak,

♦ Diğer çocukların hoşuna gitmeyen şeyler yapmak, (burun karıştırmak, yerli yersiz gülmek vb)

♦ Arkadaşlarının dedikodusunu yapmak vb.

Çocuklarınız bu ve buna benzer davranışlar gösteriyorsa, okulumuzdaki Psikolojik Danışma ve Rehberlik Servisi ile iletişime geçerek, çocuklarınızın sosyal becerilerini nasıl geliştirebileceğiniz konusunda ipuçları alabilirsiniz. 

UNUTMAYALIM!

 Çocuğunuza onu ne kadar çok sevdiğinizi söyleyin ve bunu ona gösterin.

 Evinizde çocuklarınızın kendilerini değerli ve rahat hissedebilecekleri bir ortam hazırlayın.

 Eğer çocuklarınız birden fazla ise, onlara yarışma ortamından çok işbirliği ve paylaşma ortamı hazırlamaya özen gösterin.

 Arkadaş ilişkilerini geliştirmede temel olan sosyal becerilerin gelişmesi için ortamlar hazırlayın. Örneğin, grup içinde sorumluluk alma, duygularını ifade edebilme ve duygulara duyarlı olma vb.

 Çocuğunuzu olumsuz yönde eleştirme davranışınızı kontrol edin ve onun davranışlarını değerlendirirken mümkün olduğunca olumlu sözcükler kullanmaya özen gösterin. Başkalarına olumlu duygularını ifade etmeyi bilen, düşünce ayrılıklarını ve eleştirileri olumlu yönde karşılamayı öğrenen çocuklar arkadaş ilişkilerini sürdürmede daha başarılı olurlar, bunu unutmayın.

 Çocuğunuz yeni bir gruba girdiğinde ya da arkadaşları ile ilgili konuşurken onu dinleyin ve ona destek olun. Arkadaşları ile sorun yaşadığı zamanlarda onunla konuşun ve çözümleri siz bulmayın, çözüm bulmasında ona rehber olun.

 Yaşıtlarının çocuğunuzla ilgilenmelerine ve onunla iletişim kurmalarına izin verin. Sık sık diğer çocukların ve yetişkinlerin arasında olmasına fırsat yaratın.

 Onun çok eğlendiğini düşünseniz bile uzun süre televizyon, bilgisayar ya da oyuncakları ile tek başına kalmasına izin vermeyin.

 Çocuğunuzun arkadaş ilişkilerini tek bir grupla kısıtlamayın, diğer taraftan da bir anda bir çok grup içerisinde olması için de onu zorlamayın. Uygun arkadaşlar bulduğunda onu destekleyin.

 Arkadaş edinme konusunda çocuğunuza örnek olun. Kendi arkadaşlarınızı olduğu gibi kabul edip, onları çocuğunuzun yanında eleştirmeyin.

 Çocuğunuzun kendi başına kararlar almasına izin vererek onun davranışlarının sorumluluğunu almasını sağlayın.

 Evde işbirliği gerektiren ortamlar yaratmaya çaba gösterin. Ailece birlikte yapabileceğiniz etkinlikler planlayın.

 Çocuğunuzun arkadaşlarıyla ilgili şikayetlerine aşırı tepki göstermeyin ve abartmayın. Onu dinleyip anlamaya çalışın, ancak onun arkadaşlarıyla yaşadığı sorunlara çok fazla karışmayın.

 Zaman zaman onun" hayır" demesine izin verin.

Ailelere ergen için 6 öneri

1. ARKADAŞLARINI TANIMAYA ÇALIŞIN

Aile, çocuğunun arkadaş ortamını ve mümkünse arkadaşlarının ailelerini tanımaya çalışmalıdır. Bunun için kendi evinde programlar organize etmelidir.

2. ONLARI TANIMADAN ELEŞTİRMEYİN

Çocuğunun arkadaşlarını tanımadan eleştirmek ve kurduğu arkadaşlıktan men etmek yapılacak en büyük yanlışlardandır.

3. PSİKOLOJİSİNE SAYGI GÖSTERİN

Aile yukarıda anlattıklarımız bağlamında bu arkadaşlığın çocuğu için ne anlam ifade ettiğini ve çocuğunun içinde bulunduğu psikolojiyi anlamaya çalışmalıdır. Bu şekilde çocuğuna doğru ve dostane yaklaşan aile çocuğuna daha samimi gelecektir.

4. ONA KARŞI OBJEKTİF OLMAYA ÇALIŞIN

Çocuğunun arkadaşları gerçekten kötü ise ve bu arkadaşlık zarar verir nitelikteyse, aile öncelikle bu arkadaşları tanımalı ve gerçekten tanıdığına çocuğunu inandırabilmelidir. Bu konuda bu arkadaşlarının önce iyi taraflarını görmeli ve çocuğuna bunları aktarmalı, gözlemlediği yanlışları ve kaygılandığı hususları çocuğuyla paylaşmalıdır. Bu şekilde çocuk ebeveynin objektif olduğunu düşünür.

5. SADECE NASİHAT ETMEK YETMEZ

Nasihatler bu dönemde pek fazla işe yaramaz. Bu sebeple bu konu ile ilgili çocuğa aktarılması gerekenler varsa paylaşımcı bir ortam içinde ergenin de fikirleri alınarak ergene sunulmalıdır.

6. OLUMLU HAREKETLERİNİ DESTEKLEYİN

Ergenin olumlu arkadaş ilişkileri desteklenmelidir. Ebeveyn, onunla ortak paydalar bulabilmeli, sadece “yasakçı” konumunda olmamalıdır. 

Yardımcı kaynaklar

- Kırcan, S. (2006). The relationship between peer pressure, internal versus external locus of control and adolescent substance use. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri

- Santor. D.A., Messervey. D. & Kusumakar. V. (2000). Measuring peer pressure. popularity and conformity in adolescent boys and girls: Predicting school performance sexual attitudes and substance abuse. Journal of Youth and Adolescence