Çekingen Kişilik Bozukluğunun Belirti ve Nedenleri

Özlem BUGUR / Aktüel Psikoloji

Çekingen kişilik bozukluğu olan bireyler, uzun yıllara dayanan deneyimleri ile edindikleri bir yetersizlik hissine sahiptirler ve başkalarının kendileri hakkında ki düşüncelerine karşı son derece duyarlıdırlar.  Bu durum bireyin, kendi sosyal yaşantısına kısıtlamalar getirmesine ve kendisini sosyal açıdan beceriksiz hissetmesine neden olur.  Yetersizlik ve kısıtlılık hisleri nedeniyle, çekingen kişilik bozukluğuna sahip olan birey; meslek hayatından, okul yaşamından kısacası herhangi bir sosyalleşme veya etkileşim gerektiren faaliyetlerin tümünden kaçınma arayışı içerisine girer.

Çekingen kişilik bozukluğuna sahip bireyler,  genellikle temas halinde oldukları kişinin hareketlerini ve yüz ifadelerini ihtiyatlı bir şekilde değerlendirirler. Onların bu korkulu ve gergin tavırları, başkaları tarafından alay konusu olmalarına sebep olabilir; ve bu durum onlar için, kendileri ile ilgili endişelerini doğrulayan bir nedene dönüşür. Eleştirilere karşı, yüz kızarması veya ağlama şeklinde bir tepki verme konusunda oldukça endişelidirler. Diğerleri tarafından, "utangaç", "korkak", "yalnız" ve "soyutlanmış" olarak tanımlanırlar.

Bu bozukluğun yol açtığı asıl problem sosyal ve mesleki faaliyetlerle beraber baş gösterir. Düşük özgüven ve reddedilmeye karşı geliştirilmiş aşırı duyarlılık,kişinin ikili ilişkilerindeki sınırlamalar ile ilişkilendirilebilir. Bu bireyler zamanla kendilerini daha fazla soyutlayabilirler ve genellikle kendilerine bu krizden kurtulmaları konusunda yardımcı olabilecek yeterli bir sosyal destek ağına sahip değildirler. Şefkat ve kabul görme arzuları, ideal ilişki fantazilerinde hayal ettikleri en önemli kıstaslardır. Kaçınma davranışı, mesleki işlevsellikleri konusunda ciddi önem arz edebilir; çünkü bu bireyler sosyal durumlardan kaçınma çabası içindedirler ve bu durum üstlendikleri işin temel taleplerinin karşılanması ve ilerlemesi konusunda birtakım olumsuzlukların yaşanmasına neden olabilir.
 
Çekingen Kişilik Bozukluğunun Belirtileri

Çekingen kişilik bozukluğu; uzun soluklu yetersizlik hissinin yaşanması, başkalarının kendileri hakkında ki düşüncelerine karşı aşırı hassasiyet ve sosyal ketleme ile karakterize edilir.

-Genellikle, erken yetişkinlik döneminden itibaren kendini göstermeye başlar ve aşağıda ki belirtilerin çoğunluğunu içerir.

*Eleştirilme, onaylanmama ya da reddedilme korkuları nedeniyle; karşılıklı ilişkilerin mühim olduğu mesleki faaliyetlerden kaçınırlar.
*Eğer karşı tarafın kendisinden hoşlanıp hoşlanmaması belirsizse onunla ilişkide bulunmak (iletişim kurmak) konusunda isteksiz olurlar.
*Ayıplanma veya alay konusu olma korkuları nedeniyle samimi ilişkilerine ket vururlar.
*Sosyal ortamlarda, eleştirilme veya dışlanma endişeleri taşırlar.
*Oluşum sürecinde ki ilişkilerine, yetersizlik duyguları nedeniyle ket vururlar.
*Kendilerini sosyal açıdan beceriksiz, kişisel açıdan zevksiz ve diğerlerine göre aşşağılık görürler.
*Utandırıcı bir durumla karşılaşma korkuları nedeniyle; kişisel risk alma ya da yeni bir faaliyetle meşgul olma konusunda isteksizdirler.
 
Tüm kişilik bozukluklarında olduğu gibi; çekingen kişilik bozukluğunda da teşhis koyulabilmesi için bireyin, en az 18 yaşını doldurmuş olması gerekir.

Genel popülasyon göz önüne alındığında, çekingen davranış bozukluğunun görülme oranının 0.5 ile 1.0 arasında gerçekleştiği görülür.

Birçok kişilik bozukluğunda olduğu gibi, çekingen kişilik bozukluğunda da genellikle yaşla beraber davranış bozukluğunun şiddeti azalmaktadır; birçok kişi çekingen davranış bozukluğunun en uç belirtilerini 40'lı-50'li yaşlarında yaşamaktadır.

Çekingen Kişilik Bozukluğu Nasıl Teşhis Edilir ?
 
Çekingen kişilik bozukluğu ve benzeri kişilik bozukluklarının teşhisi çoğunlukla; psikolog, psikiyatrist gibi eğitimli bir ruh sağlığı uzmanı tarafından konulur. Genellikle, bu psikolojik bozukluğun teşhisini koyabilmek için aile hekimleri ve ya pratisyen hekimler; eğitimsizdirler ya da  yeterli tıbbi donanıma sahip değildirler. Dolayısıyla, başlangıçta bu sorunla ilgili olarak aile hekiminize danışabilirsiniz; ancak aile hekiminiz sizi tanı ve tedavi için bir ruh sağlığı uzmanına yönlendirmelidir. Günümüzde çekingen kişilik bozukluğunun teşhisi için kullanılmakta olan herhangi bir laboratuvar, kan testi  ya da genetik test bulunmamaktadır.
 
Çekingen kişilik bozukluğu olan birçok birey tedavi arayışında değildir.  Genellikle bu kişilik bozukluğuna sahip kişiler;  ciddi bir engelle karşılaşmadıkları ve bu durum hayatlarına darbe vurmaya başlamadığı sürece tedavi aramazlar. Genelde bu durum, kişinin stresle başa çıkma kaynakları iyice köreldiğinde ya da farklı yaşam olayları nedeniyle gerçekleşir.
 
Çekingen kişilik bozukluğunun tanısı, bir uzman tarafından kişinin semptomları ve hayat hikayesiyle burada listelenen belirtilerin karşılastırılması yoluyla koyulur ve bu kriterler baz alınarak kişinin semptomlarının bu kişilik bozuklugu tanısına uyup uymadıgı konusunda -uzman tarafından- karar verilir.
 
Çekingen Kişilik Bozukluğunun Nedenleri

Günümüzde araştırmacılar, çekingen kişilik bozukluğunun nedenlerini bilmemektedirler. Bununla birlikte, çekingen kişilik bozukluğunun olası nedenleri konusunda birçok teori vardır. Birçok uzman, biyopsikososyal bir model olduğu konusunda görüş belirtmektedir; bu nedenler arasında, biyolojik ve genetik faktörler, sosyal faktörler (örneğin, birey gelişim öncesi dönemde ailesi, arkadaşları ve diğer çocuklarla nasıl bir etkileşim içerisinde), ve psikolojik faktörler ( bireyin kişiliği ve mizacı çevresi tarafında şekillendirilir ve stresle mücadele becerilerini yine çevresinden edinir.) gösterilmektedir. Bu durum tek bir faktörü sorumlu tutmak yerine; çekingen kişilik bozukluğunda etkili olan bu üç önemli faktörün karmaşık bir şekilde bütünleşmelerinin sonucunda meydana gelen bir hal olduğunu göstermektedir. Araştırmalar gösteriyor ki, eğer bir kimse de bu kişilik bozukluğu varsa bu kişilerin çocukları bu kişilik bozukluğuna sahip olma konusunda diğerlerine kıyasla biraz daha fazla risk altındadırlar.

Çekingen Kişilik Bozukluğunun Tedavisi
 
Genellikle bu kişilik bozukluğunun tedavisi, bu konuda deneyim sahibi olan bir terapist ile uzun vadeli bir psikoterapi süreci gerektirir. Belirtileri zayıflatmak veya belirli rahatsızlıkların üstesinden gelebilmek için ilaç tedavisi yardımcı olabilir. Tedavi  hakkında daha fazla bilgi almak için; lütfen çekingen kişilik bozukluğu tedavisine bakınız.
 
Referans

Amerikan Psikiyatri Derneği (1994). Ruhsal bozuklukların tanısal ve istatistiksel kılavuzu, dördüncü baskı. Washington, DC: Amerikan Psikiyatri Derneği. 
 
Kaynak: http://psychcentral.com/disorders/sx8.htm