Çocuklarda Ödül Ceza Dengesi

Zehra Gülle/Dünya Bülteni

---

Bayrampaşa Belediyesi Bilgi Merkezi bünyesinde 26 Mart Perşembe günü Psikolog Feyza Bağlan'ın katılımıyla "Çocukta Ödül-Ceza Dengesi ve Disiplin" konulu bir seminer gerçekleştirildi. Bilgi Merkezi salonunda yapılan seminere ilgi oldukça yoğundu.

Feyza Bağlan konuşmasında, seminere katılan misafirleri de bizzat örnek olayın içine katarak (bazen veli bazen çocuk rolünde) aktif olmalarını sağlayıp, konunun net bir şekilde anlaşılmasını sağladı.

Konuşmasına disiplinin tanımıyla başlayıp daha sonra ailelerin kuralları çocuklara nasıl öğrettiklerine dair örnekler vererek devam etti. Şimdi genel hatlarıyla seminerden bahsetmeye çalışalım.

Disiplin; çocuğa istenilen davranışları ve alışkanlıkları öğretmek, ahlak gelişimini sağlamak amacıyla yapılan, yapıcı ve iyi niyetli bir yardımdır. Cezalandırma ile eşanlamlı değildir. Anne baba davranışlarında 5 tip aile modeli vardır:
1. Otoriter Aile
2. İlgisiz ve Kayıtsız Aile
3. Koruyucu Aile
4. Tutarsız Aile
5. Sevgiye Dayalı, Hoşgörülü, Destekleyici Aile

Otoriter Ailede çocuk her kurala uymak zorundadır, katı ve sert bir disiplin uygulanır. Çocuğun hata yapmasına izin verilmez ve her hareketine kusur bulunur. Bu tarz ailede büyüyen çocuğun kendine olan güveni ortadan kalkar. Sessiz, uslu, nazik olabileceği gibi küskün, silik, çekingen, kolayca ağlayan bir yapıya sahip, ileriki yaşlarda hayatın sıkıntıları karşısında dayanıksız bir birey olabilir.

İlgisiz ve Kayıtsız Ailede ise aile aşırı rahattır. Anne baba çocuğa model olamaz, çocuğun sorumluluğundan kaçarlar. Genelde anne veya babadan birisi ilgisiz olur. Çoğunlukla çalışan taraf hangisi ise ilgisiz olan davranış o kişide görülür. Bu tarz ailede yetişen bir çocuk bencil ve şımarık olur. Çocuk evde ve okulda anne babasının dikkatini çekmek için ilginç davranışlar sergiler. Arkadaş çevresinde pek sevilmez, zararlı alışkanlıklar edinmeye eğilimi olur.

Koruyucu Ailede ise aşırı şefkat ve koruma güdüsü vardır. Çocuğa gerektiğinden fazla özen gösterilir. Çocuğun kendi yapması gereken işler bile ebeveyn tarafından yapılır. Çocuk aşırı duygusal olur, Etrafına bağımlı olarak yaşar. Toplum içinde kendi başına iş yapma cesaretini gösteremez. İleriki yaşlarda bile sürekli anne babasının yanında olmak ister.

Tutarsız Aile modeli ise genellikle ilk çocuğun yetiştirilmesinde görülür. Eşler çocuk yetiştirmeye farklı bakarlar ve bunu çocuğa yansıtırlar. Bu da tutarsızlığa neden olur. Çocuk asi, hırçın, inatçı olabileceği gibi içine kapanık da olabilir. Çocukta anne baba sevgisi azalır veya birisine yaklaşırken diğerinden uzaklaşabilir. En önemlisi ise çocukta yalan söyleme, izinsiz eşya alma gibi davranış bozukluları başlayabilir. Kişilik bozukluğuna kadar varabilecek ciddi risk oluşturabilir.

Sevgiye Dayalı, Hoşgörülü, Destekleyici Aile modelinde sıcak ve sevgi dolu bir aile ortamı vardır. Şefkat, anlayış ve sabırla çocuğun olumlu davranışlarını onaylayarak, karakterinin sağlıklı gelişmesini sağlarlar. Çocukları ile vakit geçirmekten hoşlanırlar. Onların istek ve ihtiyaçlarını anlayarak, sorunlarını ciddiye alırlar ve bu sorunlarla gerçekten ilgilenirler. Net olarak belirlenmiş kuralları vardır, tutarlı bir şekilde tatbik ederler. Böylece özgüven sahibi, kendini rahatça ifade edebilen bireyler yetişir. Çocuk farklı hobilere yönelir, asi ve kavgacı olmaz.

Çocuk Yetiştirmenin 3 Kuralı

1. İyi davranışı ödüllendirmek (sık sık ve davranıştan hemen sonra yapılmalı)
Ödüllendirme; bazen bir davranış şeklinde (başını okşama, gülümseme, sözle ifade "aferin") yapılabileceği gibi bir etkinlik (bir arkadaşı ağırlamak, oyun oynamak, yemeğe gitmek) ya da küçük bir hediye (dondurma, top, forma, oyuncak) şeklinde de yapılabilir.

2. Kötü davranışı farkında olmadan ödüllendirmekten kaçınmak
Örneğin; yatma vakti geldiğinde çocuğun yatmak istemeyip ağlayarak istediğini elde etmesi.

3. Kötü davranışı cezalandırmak (hafif cezalar olmak kaydıyla)
Çocuğu dövmek kesinlikle bir ceza yöntemi olarak kullanılmamalı. Dayak yerine çocuğu sevdiği bir şeyden mahrum etme ceza yöntemi olarak kullanılabilir.(bilgisayar, tv)

Ödül Takvimi

Feyza Bağlan'ın bir davranışın düzeltilmesi için önerdiği yöntemlerden birisi de "ödül takvimi" isminde bir çizelge oluşturmak. Örneğin; çocuğunuzun odasını düzenli olarak toplamasını istiyorsunuz. Öncelikle odanın toplu olmasından ne kastettiğinizi net bir şekilde söylemeniz hatta yazmanız gerekiyor.

Yatağın düzeltilmesi
Oyuncakların toplanmış olması
Kitapların kitaplıkta olması gibi
Daha sonra denetim günlerini ve saatini belirleyerek kontrol edip, her kontrolde o davranışa puan vermeniz gerekiyor. Toplanan puan karşılığında da daha önceden belirlenmiş olan ödüllerle çocuğunuzu ödüllendiriyorsunuz.(Öykü kitabı 3 puan, babamla futbol oynama 6 puan, sinemaya gitmek 17 puan gibi)

Katılımcıların sorularıyla yaklaşık bir buçuk saat süren seminer veliler için çok verimli oldu.