Üstün zekâlı çocukların tespitinde erken teşhisin önemli bir yeri var. Bu konuda en büyük görev ise aileye düşüyor. Peki, anne-babalar olarak hangi özellikleri gözlemlerse çocuğun üstün zekalı olduğu konusunda fikir sahibi olabilir?
Bu özellikler varsa çocuğunuz üstün zekalı olabilir
Bebeklikten itibaren aşırı hareketlilik.
Anne-babayı erken tanıma ve gülerek bunu belli etme.
Hassas bir bünyeye sahip olma; etiket, battaniye gibi ürünlere reaksiyon gösterme.
Erken konuşmaya başlama; örneğin yaşıtları iki kelimeli cümleleri iki yaşında söyleyebilirken onlar bir yaşında söyleyebilirler.
Kendi başlarına okumayı öğrenebilir; ancak yazma konusunda bu kadar başarılı olamazlar çünkü kas gelişimleri aynı hızda devam etmez.
Kelime hazneleri geniştir; kolay ezberleyip, ezberledikleri şeyleri hafızalarında uzun süre saklayabilirler.
Karşısındaki insanların duygu ve düşüncelerini kolayca tahmin edebilirler.
Liderlik yetenekleri üst düzeydedir.
Rutin işlerden çabuk sıkılırlar ve işleri kendi bildikleri gibi yaparlar.
Aşırı duygusal olabilirler.
Kendilerinden daha büyük çocuklarla vakit geçirmek isterler.
Kitaplara ve görme alanındaki nesnelere karşı aşırı ilgi duyarlar.
Burada anne-baba ve eğitimcilerin önemli bir hususu kesinlikle atlamamaları gerekir. Bu özelliklerin bir kısmı normal zekâ düzeyine sahip çocuklarda da görülebilir. O yüzden ebeveynler bazen evhamlanabilirler. Söz konusu özelliklerin farklı zamanlarda da çocuklar üzerinde görülme ihtimali olabilir. Üstün zekâlı çocuklar bu özelliklerin tamamına ya da bir kısmına sahip olabilirler. Burada vermiş olduğumuz özelliklerin birçoğunu çocuklarda gözlemleniyorsa mutlaka bir uzmana danışarak çocuk için yol haritası oluşturulmalı.
Üstün zekâlı çocuklara sahip ailelere tavsiyeler
Anne babaların yapması gereken en önemli şey onların diğerlerinden farklı olmadığını sadece belirli özelliklerinin daha fazla geliştiğini kabul etmektir. Normal çocukların sergilemiş olduğu her davranışı üstün çocukların da gösterebileceğini asla unutmamalı. Onların ihtiyaçlarını karşılayabilecek ortamlar oluşturarak mutlaka profesyonel bir yardım almalıyız. Çocuğa dengeli bir yaşam alanı oluşturarak onu bütün yönlerden gelişebileceği etkinliklere dahil etmeliler.
Üstün çocukların en önemli özelliklerinden biri de meraktır. Bazen yetişkinler çocuklarının sorularını yanıtlamakta zorlanabilirler. Böyle durumlarda çocuğa karşı tepkisiz kalmak yerine, çocuklarının gereksinimini karşılayacak başka çözüm yolları bulmalılar. Örneğin, kitaplardan, ansiklopedilerden ve uzman kişilerden faydalanmak gibi.
Aileler çocuklara tutarlı bir disiplin uygulamalı. Anne-baba üstün çocuklara üstünlüklerinden dolayı özel imtiyazlar tanımamalı. Dahi Park gibi yaz okulu uygulamalarına tabi tutarak çocuğun sosyal, zihinsel ve ruhsal gelişimine katkı sağlayacak çalışmalara dahil edebilirler.
Üstün zekalı çocuklar geleceğin bilim adamları, liderleri, yazarları ve fikir adamlarıdır. Böylesine değerli bir hazine kesinlikle israf edilmemeli. Osmanlı’da, ABD'de, İngiltere'de, Almanya’da diğer dünya ölçeğinde söz sahibi olmak isteyen ülkelerin eğitim programlarında olduğu gibi bu tür çocukları tespit etmek ve onlar için gerekli eğitim ortamları oluşturmak milli ve manevi duyguları yüksek, sağduyulu insanlar için önemli bir vazife olarak görülmeli.
IQ testi yerine bireyi bütüncül tanıma programı
Çocukların gösterdiği bir takım özellikler onların gelişimleri hakkında bize ciddi veriler ortaya koyar. Genel olarak erken konuşma, okuma ve yazmayı öğrenme, kuvvetli hafıza, aşırı merak ve özel ilgi alanlarına sahip olma, üst yaş grupları ile iletişim kurma isteği gibi özellikler bu noktada referans alınan bazı özelliklerdir. Bu ifadeleri düşündüğümüzde de anlaşılacağı gibi asıl kriter çocuğun özellikle zihinsel performans gerektiren faaliyetlerinde yaşıtlarından ciddi bir farklılık göstermesidir.
Genel gözlemler önemli verileri görmemizi sağlar ancak net tespitin yapılabilmesi için konusunda uzman bir psikolog/psikolojik danışman ile bir zekâ testi çalışması yapılması ve çocuğu gözlemlemesi gerekmektedir. Burada dikkat edilmesi gerekli olan bazı kriterler şöyle:
Yapılan testten beklentimiz çocuğu üstün zekâlı/parlak zekâlı/normal zekâlı gibi kavramlarla etiketlemek kesinlikle olmamalı. Beklentimiz, çocuğu tanımak onun gelişmiş ve gelişmemiş alanlarını görüp gerekli tedbirleri almak (gelişmemiş alanları desteklemek, yetenek alanlarını parlatmak) olmalı.
Mümkün olduğunca zeka testini çocuğun gündeminden uzak tutmak: Gireceği çalışmayı zeka testi olarak değil de bir öğretmeninin onunla tanışmak, onu daha iyi tanıyabilmek için yaptığı bir çalışma olarak görmesini sağlamak.
Yapılacak olan zeka testi çalışmasını ve sonucunu sadece konuyu ilgilendiren (anne, baba, öğretmen vb.) birkaç kişinin bilmesi; olayların, çocuğa doğru aktarılmasını daha mümkün kılacağını belirter Coçkun, ayrıca TÜZDER olarak çocuğu sadece bir IQ testi ile tanılamaya çalışmak yerine Bireyi Bütüncül Tanıma (BBT) programını tavsiye ediyoruz bu çalışmada çocuğu çok yönlü tanıma esas alınıyor dedi.