Uçakla seyahat edenlerin yüzde 85i hafif de olsa huzursuzluk hissediyor. Uçuş fobisini yenmenin yollarını İstanbul Bilim Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Bölümü Başkanı Prof. Dr. Tarık Yılmaz anlattı.
Uçuş fobisi nedir?
Uçuş fobisi nedir?
Uçağa binmekten duyulan aşırı korkudur. Aslında uçakla seyahat edenlerin yüzde 85i hafif de olsa bir huzursuzluk hissediyor. Ama fobi diyebilmemiz için kaygının çok yoğun olması lazım. Uçuş fobisi içerisinde birçok alt fobiyi de barındırabilir. Bunlar arasında; kapalı alan korkusu, yükseklik korkusu, evden uzaklaşma korkusu, ani hareket korkusu ve kontrol korkusu gibi fobiler yer alır.
Uçuş fobisi olan biri neler hisseder?
Fobik kişiler uçağa binmek zorunda olduklarında çok huzursuz olurlar, paniğe kapılırlar. Bu nedenle uçağa binmekten kaçınırlar. Uçağın motorunun duracağını, terörist saldırı olacağını ya da tribülans sırasında uçağın düşeceğini düşünürler. Hatta hayallerinde uçağın düşüş anını, çığlıkları canlandırırlar, geride kalanları düşünürler. Yani çok yoğun bir senaryo yazarlar. Böyle olunca da uçağa bir süre sonra binememeye başlarlar. Ya da yatıştırıcı veya alkol alarak uçarlar. Buradaki sıkıntı şu: Uçak fobisi olanlar uçağın düşme ihtimalini çok yüksek görür. Bu nedenle kişi uçağa bindiğinde her ayrıntıya dikkat eder. Örneğin motorun sesini dinlemeye başlar, sesteki en ufak değişikliği motorun her an duracağının işareti gibi algılar. Uçak her an düşecekmiş gibi geldiği için korkuları giderek artar. Durum tahammül edilemez boyuta ulaşır, uçuş bir eziyete dönüşür. Bazen korku o kadar şiddetli hale gelir ki, kişi yolda yürürken havada bir uçak gördüğünde ya da uçak resmiyle karşılaştığında bile sıkıntı yaşar. Bir yakınını karşılamaya havaalanına gidemez.
Peki uçuş fobisinin nedenleri neler?
Peki uçuş fobisinin nedenleri neler?
En önemli sebebi, daha önceki uçuşlarda ciddi bir korkunun yaşanması. Örneğin tribülans, kötü hava şartlarında seyahat, uçağın rehin alınması gibi uçuş korkusuna sebep olabilir. Ama uçuş fobisi her zaman sorunlu bir uçuşun ardından gelmez. Başka streslere bağlı olarak da ortaya çıkabilir. Kişi zaten bir stres yaşamıştır, gergindir, o arada seyahat etmesi sıkıntılarla birleşebilir ve fobi başlayabilir. Bu arada olumsuz uçuş öykülerinin anlatılması, uçak kazalarıyla ilgili filmler, belgeseller izlemek de fobiye neden olabilir. Uçağın mekanizmasının, nasıl uçtuğunun bilinmemesi uçuş korkusuyla baş etmeyi güçleştiren faktörlerden bir tanesi.
Uçuş korkusu tedavi edilebilir mi?
Hasta bize başvurduğunda önce uçağın mekanizmasını anlatıp uçakla ilgili kara senaryoları bir liste halinde yazarız. Örneğin uçağın düşme ihtimali nedir, hangi durumlarda uçak düşebilir, tribülans ne anlama geliyor gibi. Bu sorulara yanıt aramak gerçekçi bir risk tahmini için çok önemli.
Çünkü uçak fobisi olanlar genelde uçağın düşme ihtimalini yüzde 40, 70 gibi çok yüksek oranlarda görür. Halbuki istatistiklere baktığımızda risk sadece 1 milyonda 1 -4 arasındadır. Senaryoları yazdıktan sonra tek tek ihtimaller üzerinde dururuz ve riski değerlendiririz. Sonra duyarsızlaştırma, stop tekniği, gerçekçi iç diyalog gibi yöntemlerle bu durumla baş etmesini sağlarız.
Hipnozla tedavi edilebilir mi?
Hipnoz fobilerin tedavisinde kullanılabiliyor. Ancak çok sık tercih ettiğimiz bir yöntem değil. Çünkü hipnoz bilinçdışı bazı süreçleri de harekete geçirebilir. Bu nedenle gerçekten bu işe çok hakim kişiler tarafından yapılmalı. Bir de fobisi olan birinin sorunuyla kendi kendine baş etmesini öğrenmesi önemli. Kişi bu yöntemi öğrenirse edindiği bilgilerle birçok alanda yaşayabileceği kaygıların üstesinden gelebilir. Ama hipnozda çok aktif bir telkin yöntemi var.
Yoksa korkularınızın esiri misiniz?
1. Aşağıdaki durumlarda korkuyor musunuz?
* Yükseklik
* Uçak
* Asansör
* Kan Görme
* Hastane
* Tünel
* Kapalı Alanlar
* İğne
* Sınav
* Açık alanlara çıkmak
* Otobüs, Metro gibi kapalı alanlar
* Deniz otobüsü
2. Aşağıdaki objelerden korkuyor musunuz?
* Köpek
* Kedi
* Yılan
* Örümcek
* Hamamböceği
* Fare
* Kuş
* Palyaço
* Ayna
* Pislik, Kir, Toz
* Su
* Şimşek
* Gök gürültüsü
* Karanlık
3. Yukarıda korktuğunuzu belirttiğiniz durum veya objelerden kaçınmaya çabalıyor musunuz?
4. Bu durum veya obje ile karşılaştığınızda aşağıdaki belirtiler ortaya çıkıyor mu?
* Çarpıntı
* Terleme
* Ağız kuruluğu
* Nefes almada güçlük
* Göğüste baskı
* Bulantı
* Baş dönmesi
* Dizinin bağının çözülmesi
* Bayılma
* Kontrolü kaybetme korkusu
* Ölüm korkusu
Bu belirtilerin en az dördü var ise bu soruya cevabınızı evet olarak kabul edin.
5. Bu korkular yaşantınızda o konu ve alanla ilgili kısıtlamalara yol açıyor mu?
6. Bu gibi durum veya objelerle karşılaştığınızda, ya da karşılaştığınızı düşündüğünüzde sıkıntınız oluyor mu? Oluyorsa bu tepkinizi abartılı buluyor musunuz?
Yukarıdaki soruların hepsine yanıtınız evet ise sizde fobi olma olasılığı yüksektir. Ancak bu test bir teşhis yerine kullanılamaz; uzman bir doktor tarafından değerlendirilme ihtiyacını gösterir.