Ramazan Akdoğan 1 - Esra Ceyhan 2
Terapötik ilişki kuramsal dayanaklar doğrultusunda yapılandırılmış, profesyonel bir ilişkidir. Bu ilişki aynı zamanda, iki insan arasında gelişen ve her iki tarafın kişiliklerinin ve tutumlarının kaçınılmaz bir biçimde etkili olduğu bir etkileşimi içeren kapsamlı, karmaşık ve özgün bir ilişkidir. Aktarım ve karşı aktarım yoluyla ortaya çıkan terapist-danışan etkileşimi özellikle psikanalitik yönelimli yaklaşımlarda terapötik sürecin ana unsuru olarak ele alınmaktadır.
Dinamik yönelimli olmayan yaklaşımlar da terapist-danışan etkileşimine özel bir önem vermekte ve bu ilişkinin aynı zamanda iki insanın etkileşimi olduğunu vurgulamaktadırlar. Terapötik ilişkide terapist ve danışanın insan olmalarından kaynaklanan ve zaman zaman kuramsal çerçevenin dışına çıkılmasına yol açan çeşitli karıştırıcı faktörler bulunmaktadır. Terapötik süreçte etkili olduğu kabul edilmesine karşın, tümüyle kontrol edilmesi mümkün olmayan “insan olmaktan” kaynaklanan faktörler terapist ve danışanın kendi özgün kişilikleri, değerleri ve terapötik süreçte bilinçli veya bilinçsiz olarak sergiledikleri tutumları kapsar. Yapılan çalışmalar insan olmaktan kaynaklanan faktörlerin, terapötik ilişki sürecinde göz ardı edilemeyecek ölçüde etkili olduğunu göstermektedir. Bu faktörlerin terapötik sürece olumsuz yansımalarını engellemek için etik ve kuramsal bilgi yetersiz kalabilmektedir. Bu noktada derin bir içgörü ve süpervizyon kritik bir işleve sahiptir. Bu gözden geçirme yazısı insan olmaktan kaynaklanan ve özellikle karşı aktarımın gelişmesine zemin hazırlayan bazı faktörlerin terapötik sürece yansımalarına odaklanmıştır.
Terapötik ilişki (therapeutic relationship) veya terapist-danışan ilişkisi formal olmanın yanında insan olmaktan kaynaklanan unsurları da içinde barındıran, karşılıklı etkileşime dayalı, kapsamlı, karmaşık ve özgün bir nitelik taşımaktadır.[1-4] Bu yönüyle terapötik ilişki eş zamanlı olarak işleyen iki ana boyuta sahiptir. Birincisi danışanın içgörü kazanması ve davranışsal değişiklikler geliştirmesini kolaylaştırmak için teorik yaklaşım ve yaklaşıma uygun terapötik tekniklerin kullanıldığı boyut, ikincisi ise kendiliğin katıldığı gerçeklik (self-integrated authenticity) boyutudur. Kendiliğin katıldığı gerçeklik, iki kişinin de insan olmasından kaynaklı olarak ortaya çıkan ve özellikle terapist tarafından sağlanan karşılıklı eşitlik ve saygıya dayalı bir etkileşim sürecidir.[5] Bu etkileşim iki kişi arasında sağlıklı, güvenli ve anlamlı bir bağı aynı zamanda da karşılıklı sorumluluk ve saygıyı gerektirir.[6]
İki insan olarak, danışan ve terapistin farklı içsel psikolojik süreçleri ile karşılıklı etkileşimlerini içeren bu boyutta kullanılan belirli bir terapötik teknik ya da yöntem bulunmamaktadır. Temel olan, terapistin terapötik süreçte bir birey olarak kendiliğinden ve tümüyle var olmasıdır.
Genel olarak terapötik ilişki formal/kuramsal bir çerçevede yürütülse de insan olmaktan kaynaklanan etkileşim boyutunun zaman zaman formal yanına göre daha ağır bastığı dikkati çekmektedir. Nitekim terapistler üzerinde gerçekleştirilen bir çalışmada, katılımcıların büyük bir çoğunluğunun danışanları ile dışarıdan ve nesnel ölçütlere göre belirlenmiş bir terapötik ilişkidense kendileri tarafından oluşturulmuş kuvvetli ve kaliteli bir ilişkiyi tercih ettikleri belirlenmiştir.[6] Çünkü sadece dışarıdan ve nesnel ölçütlere göre yaşanan bir terapötik ilişkide terapist terapist rolü, danışan da danışan rolünü yaşayacak ve böylece mekanikleşen bu ilişki biçimi danışana istenilen ölçüde bir yarar getiremeyebilecektir. Sonuç olarak terapötik ilişki profesyonel bir etkinlik olmanın yanı sıra temelde iki insan arasında gelişmekte ve her iki tarafın da kişisel veya kişilik özelliklerinin kaçınılmaz bir biçimde etkili olduğu bir iletişimi/etkileşimi de içermektedir.[2]
Literatürde terapist-danışan etkileşimi, aktarım (transference) ve karşıaktarım (counter-transference) kavramları ile ifade edilmektedir. En genel anlamıyla, insanoğlunun bilinçaltı yaşantılarının ikili ilişkilerinde karmaşık bir biçimde dışavurumu olan aktarım, hemen her iki birey arasında gelişmesi mümkün olan bir yaşantı olsa da, terapötik ilişkide çok daha muhtemel ve güçlü bir biçimde ortaya çıkmaktadır.[7] Aktarım, danışanın geçmiş deneyimlerini terapötik süreçte terapisti üzerinden tekrar yaşantılaması olarak tanımlanabilir. Başka bir deyişle aktarım sürecinde danışan bilinçdışı bir biçimde; erken çocukluk dönemlerinde yaşadığı çatışmaları, arzuları ve duygularından kaynak alan deneyimlerini terapisti üzerinden tekrar yaratmaktadır.[7] Bu bağlamda aktarım sürecinde danışanın diğer insanlarla olan ilişkilerinde sorunlar yaşamasına yol açan ilişki biçimlerinin terapötik ortamda terapistle tekrar yaşandığı diğer bir ifade ile danışanların patolojik ilişki kurma biçimlerini terapötik ortama aktardıkları söylenebilir. Bu durum ise terapiste danışanın gerçekte yaşadığı ilişki sorunları hakkında bilgi verir.[8] Öte yandan terapistin aktarıma verdiği yanıt, danışanın da kendi içsel/psikolojik süreçleri hakkında içgörü kazanmasına ve kendini geliştirmesi için neye ihtiyacı olduğu konusunda terapistine çeşitli ipuçları vermesini sağlar. Bu ipuçları ise terapistin terapötik süreçte izlediği yolda ilerleyebilmesine olanak tanır.
Makalenin devamı için TIKLAYINIZ
Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar-Current Approaches in Psychiatry 2011; 3(1):117-141
1- Uzm. Psk. Dan. Anadolu Üniv. Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Mrk., Eskişehir
2- Doç. Dr., Anadolu Üniv. Eğitim Fak. Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik ABD,
Eskişehir.
NOT: Lütfen kırık bağlantıları aşağıdaki yorum ekle bağlantısından editörrlerimize iletiniz.