Bir öğrencinin öğretmeni soru sorduğunda yanıt verecek cesareti bulamaması, çocukların odalarından çıkmayıp sürekli yalnız olmayı tercih etmesi ya da ebeveynler dışında kimse ile iletişim kuramaması sosyal fobiye işaret ediyor olabilir.
Memorial Hizmet Hastanesi Psikoloji Bölümü'nden Uz. Psikolog Sevda Yurtseven, çocuklarda sosyal fobinin ileriki yıllarda yol açabileceği sorunlara dikkat çekti ve anne babalara önerilerde bulundu.
Çekingenlik mi sosyal fobi mi?
Sosyal fobi, sosyal ortamlarda, özellikle performans gerektiren durumlarda kişinin aşağılanıp utandırılacağı korkusunu duyması durumudur. Daha hafif formu, kişinin korku uyandıran ortamdan uzaklaşması şeklindedir. Ağır vakalarda ise sosyal yalnızlık ve izolasyon görülmektedir. Bu durum kişilik özelliği gibi algılanmaktadır; ancak yaygın anksiyete bozukluğunun bir formudur. Başkalarının önünde gülünç duruma düşme sosyal fobisi olan kişilerin en temel korkusudur.
Anne ve babada varsa çocukta da görülebilir
Bebekte yabancılara karşı korku 4-9 aylar civarında başlar, 2 yaşa doğru son bulur. Bu, beklenen bir süreçtir. Eğer utangaçlık ve çekingenlik durumu çocuğun günlük yaşantısını etkiliyor, yapması gereken davranışları yapmasını engelliyor ve arkadaşları ile iletişimden uzaklaştırıyorsa sosyal fobiden bahsetmek uygun olmaktadır. Çocukların rol modeli öncelikle anne ve babasıdır. Anne ve baba da utangaçlık durumu varsa, çocuk da ilişki kurma şeklini aile vasıtasıyla edindiğinden utangaç olma ihtimali artar. Özellikle 0-1 yaş döneminde ebeveyni ile sağlıklı bir bağ oluşmamış çocuklarda utangaçlık daha sık görülebilir. 1-3 yaş arası özerklik dönemidir. Bu dönemde çocukta bağımlı bir yapı geliştirebilir ve pasif, fazla uyumlu ve özerk olmayan bir karakter ortaya çıkabilir. Özellikle 3-6 yaş arası merak ve girişimcilik dönemidir. Bu süreçte çocuk eleştirilir ve bastırılırsa utanç duygusu gelişir. Özellikle ilk yıllarda sosyal ortama fazla alıştırılmayan çocuklarda diğer insanlarla iletişime geçişte problemler yaşanabilir. 6-12 yaş sosyalleşme dönemidir. Okul çağı ile rollere uyum da söz konusu olur. Özellikle çocuğun ebeveyn, arkadaşlar, öğretmen tarafından olumsuz şekilde eleştirilmesi, kendi özelliklerinden fazla beklenti sahibi olunması, başarı ve başarısızlığın fazla ön plana çıkarılması çocukta beğenilmeme endişesi yaratabilir. Burada en önemli nokta, ebeveynin çocuğa hiçbir dönemde soğuk ve reddedici davranmamasıdır. Bu tip davranışlar, sosyal korkulara ve kaçınmaya sebep olabilir. Yapılan aile ve ikiz çalışmalarında tek yumurta ikizlerinde çift yumurta ikizlerine göre daha anlamlı olarak sosyal fobi saptanmıştır.
Bu belirtilere dikkat!
Korku verici uyaranlarla karşılaşan çocuklar, yaşadıkları sıkıntıyı tam olarak adlandıramayabilirler. Bu nedenle çeşitli dışavurumlarla sıkıntı yaşadıklarını büyüklere hissettirirler. Anksiyete, ağlama, huzursuzluk gösterme, donakalma, anneye, babaya ya da güven duydukları herhangi birine sıkıca sarılma çocukların gösterdiği davranışlardan bazılarıdır. Herhangi bir hastalıktan, medikal ilacın yan etkilerinden şüphelenilmeyen ve şikayetlerin 6 aydan fazla sürdüğü durumlarda çocuğun sosyal fobi yaşıyor olabileceği göz önünde bulundurulmalıdır. Fizyolojik belirtiler ise; kalp atım hızının artması, solunumun hızlanması, ellerde titreme, terleme, kızarma, mide bulantısı, uykuya dalış süresinin uzaması olabilir.
Depresyon ve madde bağımlılığına kadar gidebilir
Sosyal fobi yaşayan hastaların bununla birlikte başka bir takım rahatsızlıklar göstermeleri mümkündür. Herhangi bir nesne ya da obje fobisi, panik atak, obsesif kompulsif bozukluk, , major depresyon, aşırı alkol ya da madde kullanımı ve bağımlılık bunlardan bazılarıdır. Sosyal fobisi olan kişilerde kekemelik görülebilir, ayrıca kekemelikle beraber sosyal fobi pekişir ve kısır döngü oluşma riski vardır. Sosyal fobinin etkili farmakolojik ve psikolojik tedavisi vardır. Tedavi şekli kararlaştırılırken hastanın kişisel özellikleri dikkate alınır. Hasta korktuğu sosyal aktiviteleri yapması için cesaretlendirilir, maruz bırakma terapisi uygulanabilir. Çocuklarda oyun ile beraber konu üzerinde hakimiyet kazandırılmaya çalışılır. Anne ve babaya davranış özellikleri tavsiyeleri verilir