Mehmet AK, Uzm.Dr., Ağrı Asker Hastanesi Psikiyatri Servisi, Ağrı
Doç. Dr.Kamil Nahit ÖZMENLER,
Prof. Dr. Aytekin ÖZŞAHİN Gülhane Askeri Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı, Ankara
Anadolu Psikiyatri Dergisi 2009;10(4):332-335
Tamamlanmış intihar nedenlerine yönelik iki türlü araştırma yapılabilmektedir: Epidemiyolojik ve psikolojik otopsi. Psikolojik otopsi yöntemi adli kayıtlar, psikiyatrik ve diğer sağlık bilgileri, kişinin aile ve ilişkide olduğu diğer bireyler ile görüşme sonucunda elde edilen bilgiler ve intihar olayı ile ilgili olası diğer bilgilerin, kişilerin profilini ortaya çıkaracak şekilde birleştirilmesidir. İncelenecek kaynakların içeriğinin yeterliliği ve bilgi alınacak bireylere ulaşabilme, psikolojik otopsi çalışmalarında en önemli yöntemsel sorun olmaktadır. Türkiye'de yapılmış psikolojik otopsi çalışmaları, literatürdeki çalışmalar eşliğinde incelenecektir.
İntihar davranışı, basitçe kişinin kasıtlı olarak kendi yaşamına son vermesi şeklinde tanımlanırken; intihar, intihar girişimi ve intihar düşüncesi olarak üç ayrı tanımı içermektedir. Ölümle sonuçlanan intihar eylemlerine ‘intihar’, ölümle sonuçlanmayanlara ise ‘intihar girişimi’ demenin daha doğru olacağı belirtilmektedir.1,2 İntihar davranışının ortaya çıkışında birçok etkenin bir arada rol oynadığı kabul edilmektedir. Kişilik yapısındaki bazı özellikler, umutsuzluk,azalmış sosyal destek, biyolojik yatkınlıklar ve bozukluklar, yaşam olayları, duygudurum bozukluğu ve intihar davranışını içeren aile yüklülüğü dikkat çekicidir.3,4
İntihar nedenlerine yönelik iki türlü araştırma yapılabilmektedir: Epidemiyolojik ve psikolojik otopsi.5
Psikolojik otopsi yöntemi, şüpheli ölüm olaylarını araştırma kayıtları, psikiyatrik ve diğer sağlık bilgileri, kişinin aile ve ilişkide olduğu diğer bireyler ile görüşme sonucunda elde edilen bilgiler ve intihar olayı ile ilgili olası diğer bilgilerin, kişilerin profilini ortaya çıkaracak şekildebirleştirilmesidir.5,6
Yöntem, zorluklar içermekle birlikte intihar süreciyle ilgili önemli bilgilere ulaşmayı sağlamaktadır. Isometsa psikolojik otopsi tarihinin 1920’lerde Paris’te, 1930’larda New York’ta intihar olguları ile ilgili bilgiler toplanmaya çalışılarak yapılmış kişisel çalışmalara kadar uzandığını belirtmiştir.7 Modern anlamda ilk psikolojik otopsi çalışması Robins ve arkadaşları tarafından 1956-1957 yıllarında 134 intihar olgusu incelenerek yapılmıştır.7,8
Psikolojik otopsi çalışmaları birçok ülkede tamamlanmış intiharların araştırmasında kullanılan yaygın bir yöntem olarak yerini almıştır. Yürütülmekte olan Kuzey Amerika, Avrupa, Yeni Zelanda, İsrail, Tayvan ve Hindistan’ı kapsayan ortak psikolojik otopsi çalışmasıyla, farklı kültürlerde intihar yöntemlerini, kurbanların özelliklerini, bazı yaygın rastlanan etkenleri belirleyip intiharı önlemek için kullanılabilecek evrensel veri bankası geliştirilmesi amaçlanmaktadır.7,9,10 Literatürde Türkiye’de psikolojik otopsi yöntemi kullanılarak yapılmış üç çalışmaya ulaşılabilmiştir. 6,11,12
Bu üç çalışmada irdelenen toplam olgu sayısı 54’tür. Çalışma sayısı ve olgu sayısı literatürle karşılaştırıldığında Türkiye’de psikolojik otopsi yönteminin henüz yaygınlaşmadığı söylenebilir. İntihar konusundaki araştırmalarda artma olmasına karşın yöntem olarak psikolojik otopsinin tercih edilmeme nedenleri, bu üç çalışma literatür eşliğinde incelenerek irdelenecektir.
PSİKOLOJİK OTOPSİ YÖNTEMİ
Psikolojik otopsi, tamamlanmış intiharların geriye dönük incelenmesidir. Bilgi birinci kaynak olan olgudan elde edilememektedir. İncelenecek kaynakların içeriğinin yeterliliği ve bilgi alınacak bireylere ulaşabilme, psikolojik otopsi çalışmalarında en önemli yöntemsel sorun olmaktadır.7,13 Sağlık kayıtları ve adli kayıtların incelenmesiyle elde edilecek verilerin zenginliğini ülkelerin kayıt sistemlerinin yeterliliği belirlemektedir. Psikolojik otopside bilgilere ulaşmada ana unsur olan kişilerin ailesi, yakın ilişki içindeki ya da diğer bilgi sahibi olabilecek bireylerle görüşme farklı yöntemlerle yapılmaktadır. Yüz yüze yapılan görüşmelerde daha başarılı sonuçlara ulaşıldığı ve olgu kaybının daha az olduğu (%0-14),
mektupla yapılan görüşmelerde olgu kaybının daha çok olduğu belirtilmiştir.14 Telefonla yapılan görüşmelerin de yüz yüze yapılanlar kadar verimli olduğu, görüşmelerin bir kezde değil de bölünerek, görüşmeciye göre süresinin ayarlanarak yapılmasının başarıyı artırdığı belirtilmiştir. İdeal yöntemin ise, önce bilgi verebileceklere sonrasında bilgi vericilerin uygun olduğu zaman belirlenerek yüz yüze görüşme olduğu belirtilmiştir.15
Araştırmalarda görüşmelerin olaydan sonraki 3.-12. aylar arasında (ortalama 7 ay) yapıldığı görülmüştür.7,15 Görüşmeciler, tanısal değerlendirme için DSM veya ICD ölçütleri kullanılarak oluşturulan yapılandırılmış formlar aracılığıyla sistematik sorgulama yapmaktadır.5,12 Dilsiz tarafından yapılan ilk araştırma, intihar girişimleri ile ilgili bir araştırmanın ölümle sonuçlanan yedi olgu incelemesinden oluşmaktadır.Bilgi toplamada tüm olguların aileleriyle görüşme planlanmış, sadece üç olgunun yakınlarından bilgi alınabilmiştir.
Görüşmeler yüz yüze araştırmacı tarafından gerçekleştirilmiştir. Yöntem bölümünde diğer olguların hastane kayıtlarının incelendiği ve basında yer alan bilgilerden yararlanıldığı belirtilmiştir. Araştırmacı, hastane kayıtlarının yetersizliği ve intihar davranışının günah,gizlenilecek bir olay gibi değerlendirmesi nedeniylebilgi edinilebilecek yakınlarına ulaşılamamasını, olguların hedeflenen düzeyde değerlendirilmesine engel olan yöntemsel zorluklar olarak tanımlamıştır.6
İkinci çalışmada Sayıl ve arkadaşları, 2000-2001 yıllarında Adıyaman ilinde meydana gelen 16 intihar olgusunu psikolojik otopsi yöntemiyle irdelemiştir. Aile görüşmesi, polis ve hastane kayıtları incelenerek bilgiler toplanmıştır. Görüşmelerde literatür bilgileri ve yerel sosyokültürel özellikler dikkate alınarak oluşturulmuş yarı yapılandırılmış formlar kullanılmıştır. On bir olgunun ailesiyle yüz yüze görüşülürken, beş olgunun ailesi ile görüşülememiştir.
Makalenin Devamı için Tıklayınız