Polivagal Teori: Sinir Sistemi ve Bağlantıların Anlaşılması

İnsan bedeni ve zihni, karmaşık bir sinir sistemi tarafından yönetilir. Bu sinir sistemi, duygusal tepkilerden bedensel fonksiyonlara kadar bir dizi süreci düzenler. Stephen Porges tarafından geliştirilen polivagal teori, bu sinir sisteminin işleyişini daha iyi anlamamıza yardımcı olmuş ve insan davranışlarının altında yatan temel mekanizmaları açıklamada önemli bir rol oynamıştır.

Polivagal Teorinin Temel İlkeleri

Polivagal teori, Stephen Porges tarafından ilk olarak 1994 yılında ortaya atıldı ve zaman içinde geliştirildi. Bu teori, özellikle sosyal bağlantılar, duygusal tepkiler ve stres yönetimi konularında insan davranışlarını açıklamada kullanılır. Polivagal terimi, "poli" (çoklu) ve "vagal" (vagus siniri) kelimelerinin birleşiminden oluşur ve teorinin merkezinde vagus sinirinin rolü bulunmaktadır.

Vagus Siniri ve Bağlantılar

Vagus siniri, vücudu iç organlarla beyin arasında bir köprü gibi bağlayan en uzun sinir yoludur. Polivagal teorisi, vagus sinirinin üç farklı seviyede çalıştığını öne sürer.

Sosyal Bağlantı ve Güvende Hissetme: Polivagal teorinin temel ilkesi, insanların ilk olarak sosyal bağlantıya ihtiyaç duyduğunu ve kendilerini güvende hissettikleri zaman bu bağlantıları kurabildiğini belirtir. Vagus siniri, bu durumda "sosyal vagus" olarak adlandırılır ve yüz ifadeleri, ses tonu ve beden dilini algılayarak sosyal etkileşimleri destekler.

Savaş veya Kaç Tepkisi: Tehlike algılandığında, vücut "savaş veya kaç" tepkisi verir. Bu durumda "savaşçı vagus" devreye girer ve kalp atış hızı artar, solunum hızlanır ve enerji harekete geçirilir.

Dondurulma veya Savunmasızlık Tepkisi: Eğer tehlike karşısında bir çıkış yolu gözükmüyorsa, vücut savunmasız hissederek tepkisizleşebilir. Bu durumda "dondurulmuş vagus" devreye girer ve vücut enerji tasarrufu yapar, kalp atış hızı düşer ve kişi kendini tıpkı bir yaratığın tehlikeye yakalandığında yaptığı gibi donmuş gibi hisseder.

Polivagal teorisi, klinik psikoloji, psikiyatri ve terapi alanlarında yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu teori sayesinde terapistler, bireylerin duygusal durumlarını, stres tepkilerini ve sosyal bağlantılarını daha iyi anlayarak etkili tedavi yöntemleri geliştirebilirler. Aynı zamanda liderlik, iletişim ve insan ilişkileri alanlarında da polivagal teorisi, daha sağlıklı ve üretken ilişkiler kurmak için kullanılabilecek bilgiler sunar.

Polivagal teori, insan davranışlarının temelini anlamamıza yardımcı olan önemli bir modeldir. Vagus sinirinin farklı seviyelerdeki işlevleri, sosyal bağlantıların, stres tepkilerinin ve duygusal durumların anlaşılmasına katkıda bulunur. Bu teori, klinik uygulamalardan günlük ilişkilere kadar geniş bir yelpazede etkiler yaratmıştır. Gelecekteki araştırmalar, polivagal teorisinin daha derinlemesine anlaşılmasını sağlayarak insan davranışlarının daha iyi yönetilmesine ve anlaşılmasına katkıda bulunacaktır.

Polivagal teori: Otonom sinir sisteminin adaptif tepkilerine dair yeni görüşler

Polivagal teori, merkezi sinir sisteminden etkilenen, afferent etkilere duyarlı, nöral devrelerin filogenisine bağlı adaptif bir reaktivite ile karakterize edilen ve beyin sapındaki yüz ve başın çizgili kaslarını düzenleyen kaynak çekirdeklerle etkileşimli bir otonom sinir sistemini tanımlamaktadır. Teori, omurgalı otonom sinir sistemindeki filogenetik geçişleri tanımlayan birikmiş bilgiye dayanmaktadır. Özellikle sürüngenler ve memeliler arasındaki filogenetik değişimin kalbi düzenleyen vagal yollarda spesifik değişikliklere yol açmasına odaklanmaktadır. Kalbi düzenleyen birincil vagal efferent yolların kaynak çekirdekleri sürüngenlerde vagusun dorsal motor çekirdeğinden memelilerde nucleus ambiguus'a kaydıkça, sosyal etkileşimlerin viseral durumu düzenlemesini sağlayacak bir sosyal etkileşim sisteminin ortaya çıkan özellikleriyle birlikte bir yüz-kalp bağlantısı gelişmiştir.

OTONOM SİNİR SİSTEMİNE İLİŞKİN TARİHSEL PERSPEKTİFLER
İç organların merkezi sinir sistemi tarafından düzenlenmesi, fizyolojik araştırmaların dokusunu şekillendiren birkaç tarihi yayının odak noktasıdır. Örneğin, 1872 yılında Darwin kalp ve beyin arasındaki dinamik sinirsel ilişkiyi kabul etmiştir:

. . kalp etkilendiğinde beyne tepki verir; beynin durumu da pnömo-gastrik [vagus] sinir aracılığıyla yine kalbe tepki verir; böylece herhangi bir heyecan altında vücudun en önemli iki organı olan bunlar arasında çok fazla karşılıklı etki ve tepki olacaktır.1

Darwin iç organlar ve beyin arasındaki çift yönlü iletişimi kabul etmiş olsa da, otonom sinir sisteminin daha sonraki resmi tanımı (örneğin Langley2 tarafından) merkezi düzenleyici yapıların ve afferentlerin önemini en aza indirmiştir. Langley'i takiben, tıbbi ve fizyolojik araştırmalar, hedef viseral organlar üzerindeki sempatik ve parasempatik efferent yollar arasındaki eşleştirilmiş antagonizmaya kavramsal bir vurgu yaparak, otonom sinir sisteminin periferik motor sinirlerine odaklanma eğiliminde olmuştur. Bu odaklanma, hem afferent yollara hem de spesifik efferent yolları düzenleyen beyin sapı bölgelerine olan ilgiyi en aza indirmiştir.

Vagusun ilk kavramsallaştırılması, birkaç hedef organa aynı anda "ton" modüle ettiği varsayılan farklılaşmamış bir efferent yola odaklanmıştır. Bu nedenle, supradiafragmatik (örneğin, nucleus ambiguus'tan kaynaklanan ve esas olarak diyaframın üstünde sonlanan miyelinli vagal yollar) düzenleyen beyin sapı alanları, subdiafragmatik (örneğin, vagusun dorsal motor çekirdeğinden kaynaklanan ve esas olarak diyaframın altında sonlanan miyelinsiz vagal yollar) düzenleyenlerden işlevsel olarak ayırt edilmemiştir. Bu ayrım olmaksızın, araştırma ve teori hedef organlara yönelik parasempatik ve sempatik innervasyon arasındaki eşleştirilmiş antagonizmaya odaklanmıştır. Eşleştirilmiş antagonizmaya yapılan vurgunun sonucu, fizyoloji ve tıpta otonomik denge, sempatik ton ve vagal ton gibi global yapıların kabul görmesi olmuştur.

50 yıldan uzun bir süre önce Hess, otonom sinir sisteminin sadece vejetatif ve otomatik olmadığını, bunun yerine hem periferik hem de merkezi nöronlardan oluşan entegre bir sistem olduğunu öne sürmüştür.3 Periferik organların dinamik düzenlenmesine aracılık eden merkezi mekanizmaları vurgulayan Hess, viseral fonksiyonun düzenlenmesinde rol oynayan periferik ve merkezi sinir devrelerini sürekli olarak izleyecek teknolojilere ihtiyaç duyulacağını öngörmüştür.

VAGAL PARADOKS

1992 yılında, solunum sinüs aritmisinin ölçülmesinden elde edilen bir vagal tonus tahmininin klinik tıpta stres kırılganlığı endeksi olarak kullanılabileceğini öne sürdüm.4 Makalede, obstetrik ve pediatride sıklıkla kullanılan kalp hızı değişkenliğinin tanımlayıcı ölçümlerini (yani, atımdan atıma değişkenlik) kullanmak yerine, solunum sinüs aritmisinin nöral bir kökene sahip olduğu ve vagustan kalbe tonik fonksiyonel çıkışı (yani, kardiyak vagal tonus) temsil ettiği vurgulandı. Bu nedenle, solunum sinüs aritmisinin, belirlenmemiş nöral ve nöral olmayan mekanizmaları yansıtan daha global bir ölçü olan atımdan atıma kalp hızı değişkenliğinden daha hassas bir sağlık durumu endeksi sağlayacağı öne sürülmüştür. Makalede, vagal aktivitenin daha doğru bir endeksi olarak solunum sinüs aritmisinin genliğini çıkarmak için zaman serisi analizleri uygulayan nicel bir yaklaşım sunulmuştur. Makale, sağlıklı tam dönem bebeklerin erken doğan bebeklere kıyasla önemli ölçüde daha büyük genlikte solunum sinüs aritmisine sahip olduğunu gösteren veriler sağlamıştır. Vagal aktiviteyi indekslemek için kalp hızı paternlerini kullanma fikri yeni değildi, Hering tarafından 1910 gibi erken bir tarihte rapor edilmişti.5 Ayrıca, çağdaş çalışmalar atropin yoluyla vagal blokajın memelilerde solunum sinüs aritmisini baskıladığını güvenilir bir şekilde rapor etmiştir.6,7

Bu makaleye cevaben,4 bir neonatologdan, tıp öğrencisiyken vagal tonusun ölümcül olabileceğini öğrendiğini yazan bir mektup aldım. Belki de iyi bir şeyin (yani vagal tonusun) fazlasının kötü olabileceğini savunuyordu. Elbette nörojenik bradikardinin klinik riskine atıfta bulunuyordu. Bradikardi, doğum sırasında gözlemlendiğinde fetal sıkıntının bir göstergesi olabilir. Benzer şekilde, bradikardi ve apne de yenidoğan için önemli risk göstergeleridir.

Meslektaşlarım ve ben, doğum sırasında insan fetüsünü inceleyerek bu kafa karıştırıcı gözlemi daha da araştırdık. Fetal bradikardinin yalnızca solunum sinüs aritmisi deprese olduğunda meydana geldiğini gözlemledik (yani, doğum sonrası meydana gelen solunumla ilişkili büyük göğüs duvarı hareketlerinin yokluğunda bile fetal kalp hızında bir solunum ritmi gözlemlenebilir).8 Bu, vagal mekanizmaların hem solunum sinüs aritmisine hem de bradikardiye nasıl aracılık edebileceği sorusunu gündeme getirdi, çünkü biri koruyucu iken diğeri potansiyel olarak ölümcüldür. Bu tutarsızlık "vagal paradoks" haline geldi ve polivagal teorinin arkasındaki motivasyon olarak hizmet etti.

Bradikardi ve kalp hızı değişkenliğine aracılık eden mekanizmalarla ilgili olarak, veriler ve fizyolojik varsayımlar arasında bariz bir tutarsızlık vardır. Fizyolojik modeller hem kalbin kronotropik kontrolünün (yani kalp hızı) hem de solunum sinüs aritmisinin amplitüdünün vagal regülasyonunu varsaymaktadır.9,10 Örneğin, kalbe giden vagal kardiyo-inhibitör liflerin nöral stimülasyona karşı bradikardi ve solunum ritmi ile karakterize tutarlı fonksiyonel özelliklere sahip olduğu güvenilir bir şekilde rapor edilmiştir.9 Bununla birlikte, her iki ölçümün de ortak olduğu durumlar olmasına rağmen (örneğin, egzersiz ve kolinerjik blokaj sırasında), ölçümlerin bağımsız nöral kontrol kaynaklarını yansıttığı başka durumlar da vardır (örneğin, hipoksi, vazovagal senkop ve fetal distres ile ilişkili bradikardik epizodlar). Bu gözlemlenebilir olguların aksine, araştırmacılar bu iki parametre arasında bir kovaryasyon olduğunu savunmaya devam etmektedir. Tek bir merkezi vagal kaynak varsayımına dayanan bu tutarsızlık, vagal paradoks olarak adlandırdığım şeydir.

POLİVAGAL TEORİ: ÜÇ FİLOJENETİK TEPKİ SİSTEMİ

Omurgalı otonom sinir sisteminin filogenisinin araştırılması vagal paradoksa bir cevap sağlamaktadır. Karşılaştırmalı nöroanatomi ve nörofizyoloji araştırmaları vagusun iki dalını tanımlamıştır ve her bir dal farklı adaptif işlevleri ve davranış stratejilerini desteklemektedir. Bir daldan kalbe giden vagal çıkış, solunum sinüs aritmisinde kendini gösterirken, diğer daldan gelen çıkış bradikardi ve muhtemelen kalp hızı değişkenliğindeki daha yavaş ritimlerle kendini gösterir. Daha yavaş ritimlerin sempatik bir etkiye sahip olduğu varsayılsa da, atropin tarafından bloke edilirler.7

Polivagal teori7,11-15 omurgalı otonom sinir sisteminin gelişimindeki üç filogenetik aşamanın her birinin memelilerde korunan ve ifade edilen farklı bir otonom alt sistemle nasıl ilişkili olduğunu açıklamaktadır. Bu otonomik alt sistemler filogenetik olarak sıralanmıştır ve davranışsal olarak sosyal iletişim (örneğin, yüz ifadesi, seslendirme, dinleme), mobilizasyon (örneğin, savaş-kaç davranışları) ve hareketsizleştirme (örneğin, ölü taklidi, vazovagal senkop ve davranışsal kapanma) ile bağlantılıdır.

Sosyal iletişim sistemi (yani sosyal bağlılık sistemi; aşağıya bakınız), kalbe giden sempatik etkileri engelleyerek ve hipotalamik-hipofiz-adrenal (HPA) eksenini azaltarak sakin davranışsal durumları teşvik etmeye yarayan miyelinli vagusu içerir.16 Mobilizasyon sistemi sempatik sinir sisteminin işleyişine bağlıdır. Filo-genetik olarak en ilkel bileşen olan immobilizasyon sistemi, omurgalıların çoğuyla paylaşılan miyelinsiz vagusa bağlıdır. Filogenetik gelişim sonucu artan sinirsel karmaşıklıkla birlikte organizmanın davranışsal ve duygusal repertuarı zenginleşir. Üç devre dinamik olarak kavramsallaştırılabilir ve güvenli, tehlikeli ve yaşamı tehdit eden olaylara ve bağlamlara uyarlanabilir tepkiler sağlar.

Sadece memelilerde miyelinli vagus bulunur. Pre ve postganglionik muskarinik reseptörlerle vagusun dorsal motor çekirdeğinden kaynaklanan miyelinsiz vagusun aksine, memeli miyelinli vagusu nükleus ambiguus'tan kaynaklanır ve preganglionik nikotinik reseptörlere ve postganglionik muskarinik reseptörlere sahiptir. Miyelinsiz vagus, sürüngenler, amfibiler, teleostlar ve elasmobranchlar dahil olmak üzere diğer omurgalılarla paylaşılır.

Şu anda iki vagal sistemi dinamik olarak izlemek için kalp atış hızı modelinin farklı özelliklerini çıkarma olasılığını araştırıyoruz. Laboratuvarımızdaki ön çalışmalar bu olasılığı desteklemektedir. Bu çalışmalarda nikotinik preganglionik reseptörleri hekzametonyum ile, muskarinik reseptörleri ise atropin ile bloke ettik. Veriler, çok yüksek bir ortam vagal tonusuna sahip olan çayır tarla faresinden17 toplanmıştır. Bu ön veriler, birkaç hayvanda nikotinik blokajın kalp hızı değişkenliğindeki daha düşük frekansların genliğini azaltmadan solunum sinüs aritmisini seçici olarak ortadan kaldırdığını göstermiştir. Buna karşılık, muskarinik reseptörlerin atropin ile bloke edilmesi hem düşük hem de solunum frekanslarını ortadan kaldırmaktadır.

JACKSONCU ÇÖZÜLME ILE TUTARLILIK

Bu üç devre, Jackson'ın çözülme ilkesiyle tutarlı olarak filogenetik olarak belirlenmiş bir hiyerarşi içinde organize olmuş ve zorluklara yanıt vermektedir. Jackson, beyinde daha yüksek (yani filogenetik olarak daha yeni) sinir devrelerinin daha düşük (yani filogenetik olarak daha eski) sinir devrelerini inhibe ettiğini ve "daha yüksek olanlar aniden işlevsiz hale geldiğinde, daha düşük olanların faaliyette yükseldiğini" öne sürmüştür.18 Jackson, hasar ve hastalık nedeniyle beyin işlevindeki değişiklikleri açıklamak için çözülmeyi önermiş olsa da, polivagal teori, zorluklara karşı otonomik tepki stratejilerinin sırasını tanımlamak için benzer bir filogenetik olarak sıralanmış hiyerarşik model önermektedir.

Alıntı kaynağı ve Devamı:  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3108032/#:~:text=The%20polyvagal%20theory%20describes%20an,regulating%20the%20striated%20muscles%20of