Maden işçilerinin gelirlerini kat kat aşan kredi kartı borçlarını ödemek için fazladan ve tehlike sınırlarını bozacak şekilde çalışmaları sebebiyle iş kazalarının arttığını söyleyen bakan bir noktaya kadar doğruyu söylüyor olabilir. Sürecin bir noktasındaki olguya dayanarak bütün sürece ilişkin açıklama yapmak siyasetçilerin üslubunda bildik bir özellik. Ancak duruma daha fazla katkı yapan iki ek sorun var: kredi kartları limitlerini ödemeleri bölerek kişilerin ödeme güçlerinin ötesine taşımak; ürünlerin ucuz görünmesini sağlayarak erişilebilirlik algısını yaratırken insanların baştan çıkmasına olanak vermek.
Peki, insanlar baştan çıkıp çıkmamayı kendileri kontrol edemezler mi? Arzularının esiri olmamayı başaramayacak kadar acizler mi? Binlerce yıldır dinler başta olmak üzere bir çok kurumun baştan çıkarılmaya karşı bulduğu formüllerin genellikle yasaklayıcılık yolunu tutması pek rasgele bir tercih değil.
Baştan çıkma (ayranı yok içmeye denecek durumlarda) bir an meselesi gibi gözükse bile, o anlarda sadece arzu ya da tutku uyandıran nesne etkili değildir. Durumu değerlendirmeyi ve özdenetimi sağlayan ve öğrenme süreçlerinde milyonlarca an boyunca inşa edilmiş olan beyin önbölgesi bu durumu dengeleyici olabilir. Düşünme, taşınma, muhakeme etme, doğruyu yanlışı ayırd etme, doğruyu ve iyiyi yapma yetilerinin gelişmesini sağlayacak beyinsel altyapının ve bunun ürünü olan zihinsel yetilerin körelmesi için uğraşanların sorumluluklarını ne unutturabilir?
Simitçinin bile ayfonu var diye başlayan konuşmalarda kimin ayfon sahibi olmaya hakkı olduğu tartışılırken, statü sembolü kullanımının günümüzdeki asıl amaçları gözden kaçmasın. Geçtiğimiz yüzyıllarda üretim ilişkilerindeki değişime paralel olarak statünün alınıp satılabilir bir simge-meta olması, bugün bu simge-metaların pahalıca ama kafaya koydunuz mu alınabilir güç yettirilebilir olmasının öncülü sayılabilir. Herkesin zenginmiş gibi yapmasına olanak veren ayfonlar (o da olmazsa doğan görünümlü şahinler) güçlünün haklı olduğu bir dünyada güçsüz hissedenlerin kalkanı olabiliyor. Statü yükseldikçe korunması için daha fazla gayret gerektirdiğinden, statü sembollerini elde etmek bir hayat amacı haline de geliyor. Bu durumun sosyal, ekonomik sebeplerini bilenler anlayanlar açıklamakta. Hangi bireysel ihtiyaç bu etkenlere zemin teşkil ediyor peki? Altta kalmak, güçsüzlük çok korkutucu. Bu korkuyu gizlemek için her şeyi yapmak mümkün.
***
Bıçkın Bitirim Faruk
Okul yıllarından tanıyıp bugüne kadarki hayatlarını 40 yıl içinde izleyebildiğim çocukların yaşadıklarından oluşturduğum yazıların nereye varacağını soran okurlar çok. Macitin derdi ne, Ömer dikkat eksikliği mi?
O zamanki davranış profillerinin (geçmişlerini tanılamaya girişmeden) bugünkü durumlarındaki rolünü anlamaya dönük bu öyküler henüz tam değil, ama çocukların bugün yaşadıklarının bugünde kalmayacağını anlamak için her büyümüş çocuk gibi geçmişi hatırlamak gerek. Uzunlamasına takip dediğim bu kurgusal araştırma devam edecek. Ama önce yine 40 yıl geriye gideceğim.
Orta 2de dönemin en seçme fırlamalarından oluşan bu sınıfta ne işim var sorusunun cevabını bulmuştum: Uslandırıcı. Sınıftaki gürültü ve kaosu tasvir etmekte zorlanıyorum, ama öylesini bir daha pek görmedim desem yalan olmaz. 13-14 yaşındaki erkeklerin yoğun mevcudiyeti havadaki ter kokusundan anlaşılabilirdi. O yıllarda nadir sayılmayan bir durum olan iki senelik öğrenciler sınıfın dörtte birini oluşturuyordu. Bir başka dörtte birinde de ders başarılarına, ilgilerine baktığınızda müstakbel iki senelikler, kalan yarısında da benim gibi derse düşkün, etliye sütlüye karışmaz cinsten olanlar vardı.
İki senelikler, sınavla girilen bu okulda bir sebeple pilleri bitip derslerden kopmuş, akıllı ama başarısız bir çocuk grubuydu. Içlerinde hayta ve haylaz olarak tanımlanmış olanlar yanısıra ürkek, aklı başka türlü çalıştığı için öğrenemeyen, şekingenler de vardı. Grubun bir tür lideri olan Faruk haylaz hatta serseri tanımına daha çok uyan, kravatın altında gömleğinin üstten 3 düğmesi açık gezen, itip kakmaya yatkın, sesinin ayarı olmayan bir çocuktu. Hem yaşının büyüklüğü, hem de hızlı gelişmesinin işareti sakallar ona ciddi bir baba görüntüsü veriyordu. Cinsel konularda kendini uzman görüyor, bu uzmanlığı kabul edenler gözünde elden ele gezen açık saçık kitapçıkların ilk okumasını yapmakla görevli sayılıyordu. Zaten ilgisini giderek daha az çeken derslere pek zaman bırakmayan yaşamına bitirimlik hakimdi.
Öğretmenliğe yeni başlamış bir Yurttaşlıkçı olan Nurten hanım sınıftaki ilk dersine sesi titreyerek başladığında içimden eyvah demiştim. Nurten hanım tanışma amaçlı ısınma sorularına ön sıralardan başladı: Büyüyünce ne olmak istersin? Pilot, asker, doktor, mühendis diye gidiyorduk. Fazla bir pürüz çıkmadan arka sağ köşeye ulaştık derken, Faruk ayağa kalktı: hocam, ben büyüyünce baba olmak istiyorum. Nasıl diyemeden devam etti: annesi siz olur musunuz?
Faruk bir sonraki evci çıkışından okula geri dönmedi. Kovulmuş diye duyduk. Şimdi dönüp baktığımda bu suçun kovulma sebebi olup olmayacağını düşünüyorum. Bir okuldan kovulmak için ne yapmak gerekir, ne olursa, ne yapılırsa bir çocuğun eğitim hayatını sürdürmesini pratik olarak imkansızlaştırma hakkı elde edilir, diye sorguluyorum.
Faruka epey bir zaman sonra havaalanında rastladım. Küçük kentin havaalanındaki büfelerden birisini işletiyordu. Sakız almak için tezgaha yanaştığımdan ben onu tanımadım, o da beni tanımadı. Vergi levhasında adını gördüğümde, gelen giden müşterilerle sertçe konuşan, sesinin ayarı olmayan bu adamın Faruk olduğunu anladım. Dükkandan çıktıktan sonra geri dönüp kendimi tanıtmaya hal hatır sormaya karar verdim. Liseye devam etmemiş, babasının yanında okul kantinciliği işinde çalışmış, askerlik, evlilikler, çocuklarla ve iki torunla geçmiş bir hayat yaşamıştı. Suça karışmış mıydı? Uyuşturucu kullanmış mıydı? Kaza yapmış, sağlığını ihmal etmiş miydi? Çocuklarıyla ilişkisi nasıldı? Ömerin oğlundan şikayetlendiği gibi o da çocuklarından yana dertli miydi? Okumuş, adam olmuş olan var mıydı? Bir sahici araştırma olsaydı soracağım bu soruları soramadan ayrıldık.
Birgün