Koronavirüs tedbirleri kapsamında iş yerlerine yönelik ilk kapatma kararı 16 Mart’ta uygulamaya konuldu. Bu tarih itibarıyla tiyatro, gösteri merkezi, konser salonu, birahane, kahvehane, yüzme havuzu, spor merkezi, saunalar, 21 Mart’ta da lokanta, restoran, pastane gibi iş yerleri ile berber, kuaför, güzellik merkezleri, peşinden de alışveriş merkezleri (AVM) ve mağazalar kapatıldı. İmalat sanayiinde birçok fabrikada üretimler 24 Mart’tan itibaren tümüyle durduruldu ya da azaltıldı. Otomotiv sanayiindeki fabrikaların bazıları kısmen de olsa yeniden üretime başladı.
Üretimine, faaliyetine ara veren veya kapatılan işletmelerde çalışanlar için kısa çalışma ödeneğinden yararlanma koşulları kolaylaştırılırken, değerlendirme süreci de hızlandırıldı. Ödenek almak için gereken asgari prim koşulu 600 günden 450 güne, son 120 gün hizmet akdi koşulu da 60 güne indirildi. İlk başta kısa çalışma başvurularının değerlendirme süreci için 60 günlük süre belirlendi ancak bu sürenin de uzun olacağı anlaşılınca işverenin beyanı esas alınarak ödeme yapılması kararlaştırıldı.
Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanı Zehra Zümrüt Selçuk’un açıkladığı son rakama göre, kısa çalışma ödeneği başvurusu yapan firma sayısı 300 bine, kapsamdaki çalışan sayısı da 3.2 milyon kişiye ulaştı.
Her ne kadar ödemelerde işverenin beyanı esas alınacaksa da en azından işçiler bazında kısa çalışma ödeneğine hak kazanıp kazanmadığı ve kazandı ise ne kadar ödenek verileceği konusunda inceleme yapılıyor. Çünkü işverenin hangi işçinin kaç gün primi bulunduğunu tespit etmesi mümkün değil.
KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ HANGİ TARİHTEN BAŞLAYACAK?
Mart ayına ait kısa çalışma ödeneği başvurularının bir kısmı tamamlanarak, ödemeler yapıldı. Ancak bu ödemeler sınırlı sayıda kişiye ve çok az süre için yapıldı.
Çünkü kısa çalışma ödeneği, iş yerinde faaliyetin/üretimin durduğu tarihten itibaren 8. günden itibaren başlıyor. İlk hafta için kısa çalışma ödeneği verilmiyor. Örneğin 16 Mart’ta kapatılan iş yerlerindeki çalışanlar mart ayı için 23-31 Mart tarihlerini kapsayan 9 gün için kısa çalışma ödeneği alacaklar. 21 Mart’ta faaliyeti durdurulan iş yerlerinde çalışanlar ise mart ayı için sadece 4 gün ödenek alabilecek. Bazı çalışanların mart ayına ilişkin kısa çalışma ödemeleri yapıldı. Fakat büyük kısmı mart ayına ait ödenekleri nisan ayının parasıyla birlikte yarından itibaren alabilecekler.
ÖDENEK TUTARI NASIL BELİRLENİYOR?
Kimin ne kadar kısa çalışma ödeneği alacağı, son 12 ayda Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) bildirilen “prime esas kazançları” üzerinden hesaplanıyor. Ulaşım, yemek gibi ödemelerin bir kısmı prime esas kazanca dahil edilmediği için bu tür ödemeler olan iş yerlerinde çalışanların prime esas kazançları brüt ücretin altında kalabiliyor. Kısa çalışma ödeneği, 12 aylık prime esas kazanç ortalamasının yüzde 60’ı üzerinden bağlanıyor. Bu tutardan, binde 7.59 oranında damga vergisi kesiliyor.
Örneğin, asgari ücretle çalışan bir işçinin kısa çalışma ödeneği hesaplanırken, 2020 yılında ocak-mart döneminde aldığı 2.943 TL ile 2019’un nisan-aralık dönemindeki 2.558 TL ay ay toplanıp 12’ye bölünerek, ortalama brüt ücret bulunuyor. Bu şekilde yapılan hesaplamaya göre, hep asgari ücretle çalışan bir işçinin 12 aylık ortalama brüt ücreti 2 bin 622 lira olur. Bunun yüzde 60’ı 1.573 liradır. Bu tutardan binde 7.59 oranında (11.94 TL) damga vergisi düşüldükten sonra 1.561 TL ödeme yapılır.
Brüt ücret tutarına göre kimin ne kadar kısa çalışma ödeneği alabileceği, aşağıdaki tabloda yer alıyor.
NİSAN AYININ KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ BAŞLIYOR
Kısa çalışma ödeneğinde esas ödemeler nisan ayı için yapılacak. Türkiye İş Kurumu (İŞKUR),yarın hem nisan ayına ait hem de mart ayına ait olup da ödemesi yapılmamış olanları ödeyecek.
Mayıs ayında çalışılamayan günlerin kısa çalışma ödeneği ise 5 Haziran’da hesaplara yatırılacak.
NAKDİ ÜCRET DESTEĞİ CUMA GÜNÜ YATIRILACAK
15 Mart 2020 tarihinden sonra işsiz kalanlar geçen haftadan itibaren işsizlik maaşı almaya başladı. 5 Mayıs’ta yapılması gereken işsizlik maaşı ödemeleri bir hafta öne çekildi.
İşsizlik maaşı alabilmek için son 3 yılda en az 600 gün prim olması ve son 120 gündür hizmet akdi ile çalışmak gerekiyor. Bu koşulları yerine getiremediği için işsizlik maaşı alamayanlar, günlük 39.24 TL’lik nakdi ücret desteğinden yararlanacak.
Ücretsiz izne çıkartılan ve kısa çalışma ödeneğinden yararlanamayanlar da aynı şekilde nakdi ücret desteği alacak. Nakdi ücret desteği ödemeleri ise cuma günü başlayacak.
Aylık nakdi ücret desteği brüt 1.177 TL olmakla birlikte 8.93 TL’lik damga vergisi düşüldükten sonra net 1.168 TL olarak ödenecek.
NAKDİ ÜCRET DESTEĞİ HANGİ TARİHLERİ KAPSIYOR?
Nakdi ücret desteği 17 Nisan’dan başlayarak 17 Temmuz 2020 tarihine kadar işsiz kalınan veya ücretsiz izinde geçen süreler için ödenecek.
15 Mart 2020 tarihinden sonra işsiz kalanlar veya ücretsiz izne çıkartılanlar için ödemeler 17 Nisan’dan itibaren başlayacak. Nisan ayının tamamını işsiz veya ücretsiz izinde geçirmiş olanlara, 14 günlük ödeme yapılacak. 14 gün için ödenecek tutar ise 545 TL olacak.
Ücretsiz izne çıkartılanların nakdi ücret desteğinden yararlanabilmesi için başvurular SGK’nın işveren sistemi üzerinden (https://uyg.sgk.gov.tr/IsverenSistemi ) işverence yapılacak. İşsiz kalanlar ise başvurularını İŞKUR’un internet sitesi üzerinden (https://esube.iskur.gov.tr ) yapacaklar. Daha önce işsizlik maaşı başvurusunda bulunanların ayrıca başvurması gerekmiyor. İşsizlik maaşı çıkmayanlara doğrudan nakdi ücret desteği verilecek.