ESİN KAYA / Aksiyon Dergisi
'Habibimol’, ‘gönüldensevenler’, ‘hayırlıkısmet’, ‘menzilislamievlilik’, ‘minamerve’, ‘nasipkısmet’, ‘izdivacım’ tabirleri bir şey çağrıştırıyor mu? Her birinin başına ‘www.’, sonuna da ‘.com’ ekleyin, belki bir anlam kazanacaktır.
Evet, kendilerini ‘İslami evlilik sitesi’ diye nitelendiren adreslerden sadece birkaçı bunlar. İnternetin yaygınlaşmasıyla ilk defa yurt dışında örnekler veren bu sanal çöpçatanlık ortamlarının sayıları ülkemizde de giderek artıyor.
HEPSİ ÜCRET KARŞILIĞI HİZMET VERİYOR
Peki, evliliği ‘İslami’ kılan neydi bu oluşumlara göre? İslami evliliklerin kurulmasında nasıl bir misyon yüklenmişlerdi? İslamievlilik.com sitesi, konuyla ilgili, günümüzün başkalaşan toplumunda dindar Müslümanların da bundan nasibini aldığını söylüyor ve evlilik yöntemine dair ipuçları veriyor: (Anlatım bozukluğu düzeltilmeden) “İlk tanışma için islamievlilik.com gibi siteler ve tanışılmış birisiyle irtibatın devam ettirilmesi için de Msn, Yahoo, Messenger, ICQ gibi sohbet programlarının oluşturduğu ortam stresin nispeten daha az olması ve göz zinasından muhafazası sebebiyle çağımızda en uygun vasıtalardandır.”
Bir diğeri ise şöyle açıklıyor: “Neden Evlilik Siteleri: Türk halkını internetteki ahlaksız sitelerden ve aldatıcı arkadaşlık sitelerinden kurtarmak amacıyla açtığımız ilk evlilik sitemiz gonuldensevenler.com ile Türkiye’deki yüzlerce insanı yuva sahibi yaptık. Misyonumuz Türk halkını hasretini çektiği yuvaya bir adım daha yaklaştırmak için çok daha güçlü geliyoruz. Neden İslami Evlilik Sitesi: İslami evlilik yaparak hem bu dünyada hem de ahiretinizde kendi eşinizi seçin. On binlerce seçkin kişiyi sizin için biraraya getirdik. Mutlu bir yuva kurmak sizin de hakkınız. (gönüldensevenler.com).”
Sitelerin pek çok ortak özelliği var. Hepsi belli bir ücret karşılığında hizmet veriyor. Bazıları ise kadınlara ücretsiz. Sebep, Türkiye’de çoğu kadının maddi özgürlüğünü elinde bulundurmaması. Web tasarımları, erkeklerin eş bulmasına yönelik yapılmış. Sitelerde başörtülü kadın fotoğrafları ağırlıkta. Eş arama düğmesinde öncelik hep ‘bayan’da duruyor. Meseleye profesyonelce yaklaşanlar, arama bölümlerinde bulunduğunuz ilin mahallesinden inandığınız mezhebe kadar seçenekler sunmuş.
ÜYELİKTE SORULAN SORULAR
Gelelim üyelikte sorulan sorulara… Hangi yemeği seviyorsunuz, kekeme misiniz, Kur’an-ı Kerim’i hızlı okuyabiliyor musunuz, atletik misiniz, hastalanma durumunuz, alkol/sigara kullanıyor musunuz, evlenince çalışacak mısınız? Ve giderek uzuyor.
Siteler güvenlik konusunda hassas davranmaya çalıştıklarını öne sürüyor; ama forumda para ödememenin yolunu arayan uyanıkların yazdığı telefon numaralarını dahi kontrol etmiyorlar. Ama içlerinde her türlü tedbiri alan da var. Verilen hesap numarasına ücret yatırılmadan tek bir mesaj dahi atamıyor, gelen mesajın sahibinin fotoğrafını göremiyor, metni okumakla yetiniyorsunuz. Uluslararası çalışan müslimlife.com ise reel kimliklerin ispatı için resmî makamların tasdiklediği kimlik belgesini almadan üyelik kabul etmiyor.
SİTE SAHİPLERİ NE DİYOR?
Bu incelemelerin ardından, mevzuyu ‘islami evlilik siteleri’ açan ve yönetenlere sorarak anlamaya çalıştık. Biri dışında kolay ulaşılmayı sağlayacak iletişim bilgileri veren yok. Muhatabını bulabildiğimiz tek site, Deniz Web Genel Koordinatörü Yusuf İnan yönetimindeki minamerve.com. 1998’de Türkiye’de ilk evlendirme sitesini açan kurum, o günden bu yana 25 bin kişiyi evlendirdiğini iddia ediyor. Ama bu evliliklerin kaçta kaçının devam ettiğini bilmiyorlar ve söylenen rakamı teyit etme şansımız yok. Yazılım şirketinin yönetimi altında tartışmaya değer pek çok site bulunuyor. Zenginhatun.com (zengin yaşlı erkeklerle fakir genç kadınları evlendiriyor), engellilerevleniyor.com, annemevlenecek.com (çocuk sahibi dul-bekâr kadınları evlendiriyor), doktorundunyası.com (doktorları evlendiriyor) ve alevidunyası.com (Alevileri evlendiriyor) gibi sitelerin her birinin hiç düşünülmeden, sadece ticari kaygılarla açıldığı ortada. Yusuf İnan da bunun inkar etmiyor. Ona göre yaptıkları iş, çok büyük bir talebe para karşılığı cevap vermek. Ama durum öyle basit bir sebep-sonuç ilişkisi değil. Alevileri evlendiren sitedeki bazı yorumlar, toplum içindeki kutuplaşmayı, ayrışmayı körükleyecek cinsten. Şirketin kurduğu diğer bir site Turksperm.com, sanal bir sperm bankası. Adres, İzmir Müftülüğü’nün “İslam’a aykırı” fetvasından sonra kapatılmış. İnan’ın dediğine göre, site yoğun istek üzerine yeniden faaliyette. Zenginhatun sitesinin başlıkları da bu ‘ticari’ girişimcilik projesini çözmek için yeterli: ‘Zengin eş bulma diploması’, ‘Zengin eş bulma taktikleri’, ‘Zengin eş nerede bulunur?’
Merkezi İzmir’de bulunan şirket, şimdilerde Minamerve.com sitesine 81 ilde 850 ilçede bayilik arıyor. 2000 TL+KDV karşılığında başlattığı bu uygulama tutmuş gibi. ‘Konyalılarevleniyor’, ‘İzmirlilerevleniyor’ aktif durumda.
Minamerve’ye yeniden dönersek… Yusuf İnan’a göre, sitenin açılış sebebi, bayanlardan maillerle gelen talep. Evlilik konusunda kadınların daha hevesli olduğunu savunuyor İnan. Bu kadınların çoğu iyi eğitimli, şehirli ve maddi olarak özgür. Çoğunun evlenmek istemelerinin sebebi ise çocuk sahibi olmak. Üye profilinde ise erkeklerin daha baskın geldiğini görüyoruz. Bayan üye 24 bin, bay üye 55 bin.
Aile terapisti Yasemin Uçal, bu durum için, ‘modern dünya erkeklerinin aktif durumdan pasif duruma düştükleri’ yorumunu yapıyor. Erkek artık seçen değil, seçilen konumunda. Bir bakıma çekingenliklerinin üstüne İslam’ı örtü yerine kullanıyorlar.
KULLANICILARIN GENEL PROFİLİ
Kullanıcıların diğer profil bilgilerine gelirsek… Yaşa göre: 18-35 yaş üye oranı yüzde 50, 36-49 yaş üye oranı yüzde 35, 50-75 yaş üye oranı yüzde 15. Eğitime göre: Üniversite-lisans yüzde 75, yüksekokul yüzde 15, lise yüzde 10. Medeni durumuna göre: Hiç evlenmemiş yüzde 41, evlenmiş boşanmış yüzde 59…
İkinci evlilik için başvuranların sayısı epey fazla. Psikolog Uçal, danışanlarından birini hatırlatma gereği duyuyor. Kendisine bir kadın gelmiş. Kocası evlilik sitelerinden tanıştığı kadınla imam nikâhı yaptığı için boşanmış. Bu kadın, kocasının ilk karısına kuma getirildiğini bilerek evlenmiş. Ama bu üçüncüden haberi olmadığı için durumu ‘aldatma’ olarak yorumlayıp ayrılmış.
Konuyla ilgili bir sitedeki yorum ise ibretlik: “Herkes yeri geldi mi dinden, sünnetten bahseder! Mesela ben ikinci bir eşle evlenmek istiyorum. Ne yazık ki bu imana sahip bir bayan yok. İmzadan başka her şeyi paylaşırım. İşte, burada tevekkül çok önemli. Ya, söyler misiniz imza ne verir ki? Her şeyi Allah verir. İnşallah darda olan birine rastlarım da benim de faydam olur. Tek sorunum ben çocuk istemiyorum...”
YASEMİN UÇAL'A GÖRE İKİNCİ EŞE DAVETİYE
Yasemin Uçal, internetteki bu sitelerin ikinci eşe davetiye çıkardığı görüşünde. Sanal ortamda evlilik, niyeti daha başından problemli bir durum ona göre. Öncelikle samimiyetin ve doğruluğun arandığı bir birlikteliğe, reel kimliklerin bilinmediği, her türlü aldatmacayı mümkün kılan ortamlarda adım atmak büyük risk aslında.
Terapist Uçal, televizyonlardaki ‘evlendirme programları’na çıkmış, daha önce iki eşinden de kumar yüzünden ayrılmış bir danışanın televizyonda yalan söylediğine şahitlik etmiş. Televizyonda bu tür hileler yapılabiliyorsa, sanal kişiliklerin kol gezdiği internette sahtekârlığın sınırı olmaz.
Örnekleri de yok değil. Yusuf İnan, Bulgaristan’da kurulan bir çetenin Türkiye’deki evlilik sitelerinden çok insanı dolandırdığını söylüyor. İçlerinde çok ünlü bir gazetecinin de bulunduğu mağdurlar, 3 bin avro değerinde paraları kendilerine yalan söyleyen Bulgar kızlarına kaptırmış. Bu haberle ilgili bir de duyuru var sitenin birinde: “Yabancı bayanlara dikkat! Değerli üyeler, yurt dışından katıldığını belirten bayanların bazıları dolandırıcı çıkmaktadır. Sizinle telefonda konuşup msn aracılığıyla irtibat kurmakta, sonra çeşitli sebeplerle sizlerden maddi isteklerde bulunmaktadırlar. Lütfen bunlara kesinlikle kanmayıp derhal tarafımıza belirtiniz. İlgili kişilerin hakkında yasal süreç başlatılmış olup tekrarlamaları durumunda delil olarak tarafımıza intikal ettirilecektir. Selam ve dua ile (muslumanevlilik.com).”
Minamerve.com’u diğerlerinden ayıran ‘evlilik kataloğu’ sistemi, durumun daha mekanikleştiğini, tamamen duygusallaştığını(!) gösteriyor. İsteyen, bu kataloğa 1400 TL+KDV karşılığında sahip olabiliyor. Katalog, dinî inanış noktasında tam bir mozaik. Meslek kategorisinde ise doktorların sayısı göze çarpıyor.
Üyelik, kişisine neler sunmuyor ki… Kullanıcı hiç eş arama derdine düşmüyor. Sadece kendini tanıtıyor ve istediği kişide bulunacak kriterleri açıkça yetkililere bildiriyor. Sorumluların yüzlerce kişi arasında yaptığı veri tabanı araştırmasından sonra katalog sahibine seçenekler sunuluyor. Kabul edilenler İzmir’de gün boyu, istenirse 3 gün süreyle lüks mekânlarda ağırlanıyor (Ne yazık ki İzmir masraflarının tümü davetlilere ait). Bu şekilde çiftlerin birbirini tanıması sağlanıyor! Sonrasında da devam edip etmemek kişilerin kendisine kalıyor. Aksi durumlarda ise uzman psikologlar adaylara destek oluyor.
Yusuf İnan, buluşmaları İzmir’de gerçekleştirerek kişilerin evlenme konusundaki enerjisini, cesaretini ölçtüklerini söylüyor. Bunu, sürecin bir basamağı olarak görüyor. Evlilik sitelerinden birine üye bankacı K, 38 yaşında. Aslen Antalyalı, Ankara’da yaşıyor. 8 aydır sitedeki arayışlarını sürdürüyor. Gold üyelik (daha yüksel meblağlarla üst sınıf üyelik) ile bugüne kadar pek çok kişiyle görüşmüş. Ama hiçbiriyle anlaşma sağlayamamış. Yalnız başına yaşamanın zorluğundan dem vuruyor. Bir süre sonra ailesinden de ayrılmış. Dört sene önce boşanmayla sonuçlanmış bir evlilik geçmiş başından. Sebebini açıklamak istemiyor. Kendisi yeterince öyle olmasa da manevi hassasiyete sahip bir kadınla birliktelik istiyor. Kendisine daha sadık kalacağını düşünüyor çünkü. En yakın dostlarının bile bu siteye üye olduğunu bilmediğini söylüyor. Etrafında pek çok arkadaşı evli ve bu konudaki eksikliğini paylaşmak istemiyor.
EVLENENLERE ULAŞMAK NERDEYSE İMKANSIZ
İslami evlilik sitelerinden evlenenlere ulaşmak neredeyse imkânsız. Pek çoğu ‘medyada afişe edilmek’ endişesiyle konuşmuyor. Çekinip sıkılıyorlar. Yakın çevreleri dahi internette evlendiklerini bilmiyor. Bir de bunun için para ödediklerinin öğrenilmesi, sakındıkları bir diğer mevzu.
İçlerinde ulaşabildiğimiz, muhasebecilik yapan 27 yaşındaki H. Hanım, 8 ay önce bir İslami evlilik sitesinde tanıştığı bir polisle evlenmiş. Her ikisi de İstanbul’dayken tanışmışlar. Şu sıralar eşinin tayini dolayısıyla Hakkâri’deler. H. 5 aylık hamile. Mutluluğunu ifade ediyor ve hâline şükrediyor. Ailesi internetten tanıştıklarından habersizmiş. “Eğer bilselerdi izin vermezlerdi.” diyor. Evlilik sitelerine başvurmasının sebebi ise flört değil, gerçekten evlenme isteği. Bir sene boyunca üye kaldığı sitede çok güzel arkadaşlıklar edinmiş. Yere göğe sığdıramıyor site yönetimini.
Minamerve.com’un yöneticisi Yusuf İnan, İslami evlilik siteleri kullanıcılarının sosyoekonomik/kültürel düzeyinin üst seviyelerde seyrettiğini söylese de biraz incelendiğinde öyle olmadığı görülüyor. Özensizce hazırlanmış, dil yanlışlarıyla dolu bu sanal ortamlar bayağılığı temsil ediyor. Bir iki tanesi haricinde ciddiyeti hissetmek mümkün değil.
Yusuf İnan’ın kadınlar için bir diğer yorumu şöyle: “Kadınlar eğitim aldıkça yalnızlaşıyor. Bir ev kızının kendine yetecek, ona eş adayları bulacak bir çevresi var.”
Tam da bu noktada Psikolog Uçal, evlenmek isteyen dindar gençlerin çıkmazlarından bahsediyor. Kendini koruma üzerine ilişki tarzı geliştiren günümüz insanının davranış biçimi, inancımızda olmayan flörte alternatif arayan dindar, eğitimli, şehirli gençlerin çıkmazına sebep oluyor. Küçüklerden sorumlu büyükler, işin sonucunda kendilerine zarar gelmesinden korkarak çok iyi tanıdığı iki insanı bir araya getirmek için gayret sarf etmiyor. Gençlere de başka yollar aramak düşüyor. Neyse ki, bazı vakıf ve cemaatler bu konudaki açığı kapatmaya çalışıyor.
‘İslami’ olduklarını iddia eden siteler hakkında söylenecek çok şey var. Ama sonuca varmak konunun uzmanlarına düşüyor. İnan’ın interneti, toplumdaki iletişim kopukluğunu giderecek mecra olarak görmesi, üzerinde düşünülmesi gereken bir vaka. 24 yaşında başörtüsü yüzünden işten kovulan genç bir kadın, ailesinden baskı görüp evlilik sitelerinden önüne çıkan ilk kişiyle evlenmek istiyor. Yaşamayanın bilmediği bu çaresizlik, İslam’ı perde edinip ticaret yapan site sahiplerini değil; ama buralarda nasibini arayan insanları anlamak için bir fırsat.
Sosyolog Fatma K. Barbarosoğlu'a göre Sadabat ortamı
-İnternet, toplumdaki iletişim kopukluğunu gidermek için doğru bir mecra mı?
İnternet, sanal kimlikle insanların kendilerini âdeta yeniden ve mükemmel olarak inşa ettikleri bir gezegen. Her teknolojik alet müridlerini buluyor. Bizim bu ortamı doğru ya da yanlış bulmamız onun yeni müridler edinmesini engellemiyor ne yazık ki. İnsanlar internet üzerinden iş buluyor, alışveriş yapıyor, eğitim görüyor, kabirdeki yakınlarını ziyaret ediyor. İki kere tıklayıp Fatiha ve Yasin-i Şerif gönderiyor. İnternet üzerinden uzaktaki arkadaşının/akrabasının düğününe tanık oluyor. Evliliği de bu bütünlük içinde düşünün. Diğerlerine şaşırmıyorsanız internet sitesi üzerinden evlenmeye de şaşırmamanız gerekiyor. Hatırlarsınız birkaç yıl önce Rize’nin bir köyünde yaşlılar internet kafe kurulmasına ön ayak olmuşlardı. Çocuklarımız evlenebilsin diye.
-İnternetteki bu sitelerin varlığı toplumdaki ne tür bir dönüşümün, sapmanın varlığına işaret ediyor?
İnternet sitesi üzerinden evliliklerde sormamız gereken soru şu: Neden insanlar gördükleri ile değil de görmedikleri ile daha rahat ilişki kuruyor? Sosyal olaylara da moda teorileri olarak bakmaktan yanayım. Nasıl ki moda her 30 yılda bir geri gelir; ama geri gelen asla bir öncekinin aynısı değilse sosyal olaylar da öyle. Mesela internet ortamında izdivaç, modern öncesi izdivaçların teknoloji üzerinden tekrarlanması ve yenilenmesi diye düşünüyorum. 19. yüzyılda erkekler, çarşafın ve peçenin içindeki kadının yürüyüşünden, çantasını tutuşundan ona âşık oluyordu. İnternet ortamını da Sadabat ortamının sanal olarak geri gelmesi diye kabul etmek gerekiyor. Nasıl ki o dönemde bütün erkekler ve kadınlar Sadabat’a çıkmıyordu, bugün de bütün erkekler ve kadınlar internet ortamında evlenmiyor.
-Böylesine kutsal bir olayın internet aracılığıyla gerçekleşmesi İslami toplumların sağlığı için nerede duruyor, tehlike arz ediyor mu?
İnternet üzerinden evliliği tek başına tehlikeli, sakıncalı görmek bir şey ifade etmez. Bu durum makineleşmenin bir parçası. Nasıl ki karşımızdaki insanlarla değil de sesi cep telefonundan gelen ile daha uzun konuşuyorsak. Nasıl ki aç yatan komşumuzu görmüyor ama ekran üzerinden açlığına tanık olduğumuz o uzaktaki insan için gözyaşı döküyorsak, uzaktakini de evlenmek için daha ideal düşünebiliriz. Çünkü o da biraz önce saydığım durumlar gibi ‘makine’ üzerinden kurduğumuz bir ilişki biçimi. Hayat hızla makineleşirken çöpçatanlık da bir müessese olarak makineleşiyor. Tehlikeli mi? Bu durumu diğer makineleşmelerden ayırmadan değerlendirmekten yanayım.
(Aksiyon)