Çocuklarda davranış değişikliği oluşturmak sabır isteyen ve süreç içinde gerçekleşen bir durumdur. Bir çok bileşen davranış değiştirme sürecinin içindedir.Çocuğun doğuştan getirdiği özellikler, gelişim dönemi,çocuğa karşı tutumlar, çevre koşulları vs. vs. Ve deriz ki bu çocuk neden bu tepkileri veriyor?Unuturuz çoğu zaman bizden farklı bir birey olduğunu...
Bazı ip uçlarını takip edersek işimiz kolaylaşır. Neler yapabileceğimize gelirsek:
Takdir edin; olumlu davranışı takdir etmek, onun tekrar ortaya çıkma olasılığını arttırır. Aferinleriniz bol olsun,ancak ‘aferin delisi’,sadece takdir için didinen çocuk yaratmayın.
Önceden açıklamalar yapın. Beklentilerinizi davranıştan önce açık bir dille anlatın. ‘Evimizin ve senin odanın her zaman düzenli olmasını istiyorum. Oyuncakların çok dağınık oluyor, onların dağınık olmasını istemiyorum, onları toplamak diğer işlerimle birlikte olunca beni yoruyor. Ne yapalım dersin?’gibi cümlelerle yada başka bir örnek, ‘Alışverişe gittiğimizde ağlayarak bir şeyin alınmasını istersen çok sinirleniyorum. Benden bir şey istediğinde bunu ağlamadan söylemelisin, tamam mi?’ gibi durumu önceden çocuğunuza anlatın, beklediğiniz davranışı açıklayın ve en önemlisi sizde bu söylediğinizin arkasında kararlı durun.
Çocuğa beklenen davranışların neler olduğunu anlatmanın yanında nasıl yapılacağını da gösterin. Sadece ‘ders çalışmalısın’ yerine neden ve hatta nasıl verimli çalışılacağı ile ilgili destek olmanız gerekebilir. İstediğiniz alışkanlığı kazandıktan sonra ‘ders çalış’ demeniz yeterlidir. Ders çalıştırma desteğinde dikkat edeceğiniz dersi onun yerine yapmayın, uzun süre onunla kalmayın. Kendi çamaşır dolabını düzenli toplamasını istiyorsanız, önceleri birlikte yapmanız daha iyi olacaktır.
Çocuğunuzda istemediğiniz davranışları azaltmak için, önceden tedbir almak amacıyla çevre üzerinde değişiklikler yapabilirsiniz. Oyuncakların dağınıklığına sinirlenmemek için oyuncak alanını çocuğun adasıyla sınırlandırmak gibi. Alışverişe çıkmadan önce çocuğun karnının tok olmasına dikkat edin, hatta gereksiz alışverişler yapmak istemiyorsanız kendiniz için de deneyin!...
Model olun; anne-baba çocuğundan beklediği davranışları kendi örnek olarak sergilemelidir. Sigara alışkanlığı olan bir ebeveynin çocuğuna yaptığı uyarı kendi davranışları ile ne kadar örtüşür.Yada kardeşine uyguladığı şiddet davranışını çocuğa uyguladığınız şiddetle çözmek ne kadar model davranıştır.
Seçenek sunmakta işinizi kolaylaştırır.Sadece bu davranışı yapma yada şunu yap şeklinde söylemek yerine önüne seçim yapabileceği şıkları sunmak daha etkili ve çocuğu geliştirici olacaktır. Alışverişteyken alabileceği iki seçenekten birini seçmesini istemeniz gibi. Aynı zamanda sınırlarını fark etme açısından da katkı sağlayacaktır.
Ben dilini zaman zaman kullanın.Bu iletişim tarzının içinde duygu ve etki yer aldığından çocuk davranışının karşı taraf üzerinde bıraktığı etkiyi anlama fırsatı bulur..
’Elektrikli süpürgenin fişini sen prizden çektikçe hem zamanımı boşa harcamış oluyorum, sinirleniyorum hem de sana bir şey olacak diye endişelenip üzülüyorum’ şeklinde söylediğiniz de mesajın içinde duygunuzu ve sizin üzerinizdeki etkiyi açıklamış olursunuz. Çocuğa, sebep sonuç ilişkisini kurma ve davranışının başkalarında yaratabileceği etkileri fark ettirmeye çalışmak gerekir.Tabi ki suçluluk duygularını körüklemeden...
Davranışlarının sonuçlarını ile baş başa bırakmak ta davranış değişikliği yaratma da etkili bir yöntemdir.Baş başa bırakma çocuğun altından kalkabileceği şekilde olmalıdır. Uyarılara rağmen duvarı boyayan çocuğundan duvarı silmesini isteyin. Duvarı silerken hem olumsuz davranışı üzerine düşünebilir.
Bazen çocukların giderilmemiş ihtiyaçlarını fark etmemiz davranış değişikliğinde anahtardır.Örneğin,yeni doğan kardeşini kıskanması çocuğu ilgiyi üzerinde toplamak için farklı davranışlara itebilir.Mızmızlanabilir, hırçınlaşabilir, karanlıktan korkuyorum diyebilir, sizinle uyumak isteyebilir vs... Yeni kardeş faktörünü göz ardı ederek bu çocuk böyle değildi demek yeni kardeşe uyum sürecinde çocuğunuzu yalnız bırakmak anlamına gelir.Bu örnekte ilgi çekmek istemesini bu çerçevede değerlendirmelisiniz.
İşin püf noktası sabır.Kolay gelsin!