Çocuğunuzun anaokulundaki ilk günleri zorlu geçiyorsa bazı unsurları gözden geçirmeniz gerekebilir. Uzman Psikolog, Çift ve Aile Terapisti Selcen Erdemir Akdan, okula alışma sürecinde yaşanabilecek problemlerle ilgili olarak nelere dikkat edilmesi gerektiğini anlattı.
Çocuğun okula başladığı süreçte ağlaması normal midir?
Okula başlamak bazı çocuklar için zorlayıcı olabilir. Bu süreçte ağlamak, çocuğun bu zorluğu içinden atması ve rahatlaması için en etkili ve doğal yollardan biridir. Burada üzerinde duracağımız husus, çocuğun ağlamasından ziyade “Ağladığı sırada yeterli destek görüyor mu?” sorusu olmalıdır. Zorlanan çocuk, ilgili bir destekle okul oryantasyonunu hem ağlayarak hem de yara almadan, sağlıklı bir şekilde tamamlayabilir.
Çocuğun ağlaması ve benzer tepkileri anne-babalar için oldukça zorlayıcı oluyor. Nasıl yaklaşılması gerektiği konusunda fikir ayrılıkları olabiliyor. Okula başlayan çocuğa nasıl davranmalı?
Çocuğun ağlaması ailede, acaba yanlış bir şey mi yapıyoruz, çocuğumuza zarar mı veriyoruz endişesi yaratabilir. Fakat bu süreçte biliyoruz ki çocuğun aileden okula karşı güven duygusu alması, yeni yolculuğunda ailesinin kararlı gücünü arkasında hissetmesi önemli. Çocuk ailesinin kuruma ve öğretmenine güvendiğini gördükçe daha rahat adapte olacaktır. Ailelerin yaşadığı kaygı bu süreçte uyumu zorlaştırıcı olabiliyor.
Çocuğa neler söylemeli? Bu süreç en iyi nasıl yönetilebilir?
Çocuk elbette ki alıştığı düzeni bırakmaya ve yeni bir ortama uyum sağlamaya direnecektir. Burada çocuğa güven vermek çok önemlidir. Onu kaçta bırakıp kaçta alacağımızı anlatmak, servisle gelecekse süreçle ilgili bilgilendirme yapmak, başlarda sık sık öğretmen ve okul idaresi ile temas kurmak çocuğun güven duygusunu artıracaktır.
İkinci önemli konu, bu sürecin zaman alacağını bilmek ve çocuğun alışma hızına saygı göstermektir. “Okula gitmek istemiyorum.” diyen çocuğa, “Ama okulda arkadaşların var, oyunlar var.” gibi onu ikna etmeye çalışan konuşmalardan ziyade, “Biliyorum zorlanıyorsun, başlangıçlar zordur. Bir süre sonra bu kadar zor gelmeyecek, hatta seve seve okula gittiğin günler gelecek. Alışmaya çalışıyorsun, bu süreçte biz ve öğretmenin sana destek olacağız.” gibi onun duygusunu anlayan ve sürecine saygı duyan bir yaklaşım daha uygun olacaktır.
Uyum sürecinin ne kadar sürmesi beklenebilir?
Bu süreç çocuktan çocuğa değişse de 1 hafta 10 gün içerisinde çocuğun okulla ilgili şikâyetlerinin azalıyor olmasını bekleriz. Yaklaşık 4 ila 6 haftalık bir sürenin çocuğun okul rutinine uyum sağlaması için yeterli bir süre olduğunu söyleyebiliriz. Yine de önemli olanın çocuğun uyum sağlama hızına göre bir beklentiye girmek olduğunu düşünüyorum.
Uyum sürecini zorlaştıran veya sekteye vuran etkenler neler olabiliyor?
Çocuğun mizacı; değişikliklere hemen uyum sağlayamayan, dirençli yapıdaki çocukların okula uyum sürecinde daha sabırlı olunmalıdır.
Yetiştirildiği ortam; kaygılı ve korumacı bir ailede büyüyen çocuklar okul gibi dış dünyaya ait bir ortamı başlarda tehlikeli algılayacak ve daha uzun sürede uyum sağlayacaklardır.
Özbakım becerileri; kendini ifade edebilen ve yaşına uygun ihtiyaçlarını karşılayabilen çocukların okula daha kısa sürede uyum sağladıklarını söyleyebiliriz.
Eğitimcilerin oryantasyon sürecinde çocukların bireysel farklılıklarına hassasiyet göstermelerinin de çocuğun uyum sürecine katkı sağladığını söyleyebiliriz. Örneğin kimi çocuk alışma sürecinde mesafe, kimisi bol bol sarılma ve sarmalanma bekleyebilir. Temastan çok hoşlanmayan bir çocuk öğretmeninin ona sarılmasından rahatsız olabilir, bu da uyum sürecini etkileyebilir. Dokundukça rahatlayan bir çocuk ise bir süre öğretmeninin kucağında kalmak isteyecektir. Çocuğu tanımaya çalışmak ve bireysel farklılıklara özen göstermek süreci oldukça kolaylaştıran bir detay.
Bu süreçte yaşanacak olumsuz durumların çocuğa ne gibi etkileri olabilir? Kalıcı veya uzun vadeli etkilerin olması ihtimali var mıdır?
Bu süreci bütün olarak ele almak gerekir. Başında veya ortasında yaralayıcı ve zorlayıcı olabilen oryantasyon süreci, tamamlandığında yerini başarılmış bir hedefe bırakacaktır. Çocuğun bu süreçte aileden yeterli desteği görüyor olması da çok önemlidir. Çocuk zorlandığı zaman evde de zorlayıcı davranışlar içine girebilir, iştahta azalma veya fazla yeme, uyku güçlükleri, karın ağrısı, mide bulantıları vb. gibi bedensel güçlükler yaşayabilir. Her zamankinden daha huysuz, daha öfkeli olabilir, buralarda çocuğa şefkat göstermek, onu mutlu edecek aktiviteler yapmak, bol bol ten temasında bulunmak ve ağlamasına izin vermek alışma sürecinde biriktirdiği olumsuz duyguları boşaltmasına yardımcı olacaktır.
Ben okula başlama sürecini spora başlamaya benzetiyorum. Nasıl ki hiç spor yapmadığınız vücudunuz ilk günlerde dayanılmaz ağrılar çeker, oturmakta kalkmakta bile zorlanırsınız ve bir süre sonra kaslarınız güçlenir ve artık ağrımamaya, hatta vücudunuzu daha hafif ve zinde hissetmeye başlarsınız. İşte okula başlamak da böyle; başlarda çocuğunuzun sosyal kasları bir müddet ağrıyacak, ama sonrasında çok daha keyifli bir sürece girecek. Çünkü bağımsızlaşacak, özgüveni artacak, yaşına uygun etkinlikler yapıyor olacak.
Çocuğun uyum sağlamasını hızlandırmak için yapılabilecekler var mı?
Ebeveynler içlerine sinen bir kurum bulduklarında uyum sürecinde kararlı ve okula güvenen bir tutumda olmalıdır. Çocuk anne babasının kuruma güvendiğini görünce daha rahat uyum sağlayacaktır. Çocuğun sınıfından arkadaşlarıyla dışarda bir araya gelmek ve okul arkadaşlığını aile içi arkadaşlığa taşımak da rahatlatıcı olacaktır.
Son olarak şunu eklemek isterim; aileler acele etmediklerinde ve çocuklarının uyum sürecini sabırla beklediklerinde aslında daha hızlı ilerlediklerini göreceklerdir.