Maruz bırakma ve tepki önleme terapisi veya MBTÖ, özellikle OKB'yi tedavi etmek için oluşturulmuştur ve obsesyon ve kompulsiyon döngüsünü kesintiye uğratarak çalışır. MBTÖ'de, takıntılarınızla yavaş yavaş ve dikkatlice yüzleşmeniz, hissettiğiniz rahatsızlıkla oturmanız ve kompulsiyon yapma dürtüsüne direnmeniz teşvik edilir. Bu kulağa korkutucu gelebilir, ancak küçük adımlarla başlayacaksınız ve terapistiniz size her adımda rehberlik edecek.
OKB, kompulsiyonların sizi daha iyi hissettireceğine veya obsesyonların ortaya çıkmasını engelleyeceğine inanmanızı ister, ancak bu işe yaramaz - obsesyonlar her zaman geri gelir. Gerçekte, kompulsiyonlar size obsesyonlardan kaçmayı öğretir, bu da onlara sadece daha fazla güç verir. Eğitimli bir terapist tarafından kompulsiyonları bırakmanız için yönlendirildiğinizde, belirsizliği ve şüpheyi kabul etmeyi öğrenirsiniz ve beyninize obsesyonlardan kaynaklanan rahatsızlığın kendiliğinden geçeceğini öğretirsiniz. Sonunda, istenmeyen bir düşünceye, fikre, görüntüye veya dürtüye sahip olduğunuzu kabul edebilirsiniz ve bu neredeyse o kadar üzücü hissetmeyecektir.
MBTÖ yolculuğu boyunca, maruz bırakma adı verilen terapi egzersizleri aracılığıyla hem terapi seansları içinde hem de dışında takıntılarınızla yüzleşeceksiniz. Bazen siz ve terapistiniz bu egzersizleri planlarsınız, bazen de bunlar günlük yaşamda ortaya çıkar. Doğru uygulama ve rehberlikle, rahatsız edici düşünceler ortaya çıktığında kompulsiyonlara direnmek bir alışkanlık haline gelecek ve hayatınızın kontrolü OKB'de değil sizde olacaktır.
Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), ruhsal ve duygusal rahatsızlıkların tedavisinde yaygın olarak kullanılan bir psikoterapi yöntemidir. Maruz Bırakma ve Tepki Önleme (MBTÖ) tekniği, BDT'nin önemli bir parçasıdır ve özellikle anksiyete bozuklukları ve obsesif-kompulsif bozukluk (OKB) gibi rahatsızlıkların tedavisinde etkilidir. İşte bu teknik hakkında detaylı bilgi:
Maruz Bırakma ve Tepki Önleme Tekniği (MBTÖ)
Maruz Bırakma (Exposure)
Maruz bırakma, kişinin korktuğu veya kaçındığı durumlara veya düşüncelere sistematik ve kontrollü bir şekilde maruz bırakılması sürecidir. Bu süreçte, kişi bu durumlarla veya düşüncelerle yüzleşir ve zamanla bu durumlara karşı duyarlılığı azalır.
- Aşamalı Maruz Bırakma: Kişi, korktuğu durumlarla en hafifinden başlayarak aşamalı bir şekilde yüzleşir. Bu, anksiyetenin daha yönetilebilir seviyelerde tutulmasına yardımcı olur.
- Yoğun Maruz Bırakma: Kişi, doğrudan en korktuğu durumla yüzleşir. Bu daha hızlı sonuç verebilir, ancak daha yoğun anksiyeteye neden olabilir.
Tepki Önleme (Response Prevention)
Tepki önleme, kişinin korku veya anksiyete tetiklendiğinde verdiği kaçınma veya güvenlik davranışlarını engellemeyi hedefler. Örneğin, OKB hastaları genellikle obsesif düşüncelerini hafifletmek için kompulsif davranışlarda bulunur. Tepki önleme, bu kompulsif davranışların yapılmasını engelleyerek, kişinin anksiyeteyle başa çıkma yollarını değiştirmesini sağlar.
MBTÖ Nasıl Çalışır?
- Tanımlama: Terapi sürecinde, kişinin korkuları, obsesif düşünceleri ve kompulsif davranışları belirlenir.
- Hiyerarşi Oluşturma: Korkulan durumlar ve düşünceler, kişiyi en azdan en çok rahatsız edene kadar sıralanır.
- Aşamalı Maruz Bırakma ve Tepki Önleme: Kişi, terapistin rehberliğinde bu durumlarla yüzleşmeye ve kaçınma davranışlarını engellemeye başlar.
- Anksiyete ile Başa Çıkma: Kişi, anksiyete düzeyinin zamanla azaldığını ve başa çıkma becerilerinin geliştiğini fark eder.
Uygulama Alanları
- Obsesif-Kompulsif Bozukluk (OKB): Obsesif düşünceler ve kompulsif davranışlar üzerinde çalışarak, kişinin bu döngüyü kırmasına yardımcı olur.
- Sosyal Anksiyete Bozukluğu: Sosyal durumlarla yüzleşme ve kaçınma davranışlarını azaltma üzerine çalışılır.
- Panik Bozukluk: Panik ataklarla ilgili kaçınma davranışlarını azaltır.
- Spesifik Fobiler: Korkulan nesne veya durumlarla kontrollü yüzleşme sağlanır.
MBTÖ'nün Etkinliği
Çeşitli araştırmalar, MBTÖ'nün özellikle OKB ve anksiyete bozuklukları tedavisinde etkili olduğunu göstermiştir. Ancak, terapinin başarısı, kişinin sürece aktif katılımı ve terapistin yönlendirmeleriyle yakından ilişkilidir.
BDT ve MBTÖ teknikleri hakkında daha fazla bilgi için, alanında uzman bir terapiste başvurmak her zaman en iyi yaklaşımdır.
Örnek Bir Senaryolar
Senaryo 1:
Bir kişi el yıkama kompulsiyonuna sahip olabilir ve kirlenmekten korktuğu için sürekli ellerini yıkıyor olabilir. MBTÖ'de, bu kişi kirli olduğunu düşündüğü bir nesneye dokunmaya teşvik edilir (maruz bırakma) ve ardından ellerini yıkaması engellenir (tepki önleme). Bu süreç tekrarlandıkça, kişi anksiyetesinin azaldığını ve kompulsif davranışlarını kontrol edebildiğini fark eder.
Senaryo 2: Sosyal Anksiyete Bozukluğu
Durum
Ahmet, sosyal ortamlarda aşırı derecede anksiyete yaşıyor ve kalabalık ortamlardan kaçınıyor. Arkadaşlarıyla dışarı çıkmak ya da topluluk önünde konuşmak onun için büyük bir stres kaynağı.
Maruz Bırakma ve Tepki Önleme Süreci
Tanımlama: Ahmet'in sosyal anksiyetesinin tetikleyicileri belirlenir. Örneğin, bir partide bulunmak, tanımadığı insanlarla konuşmak, ya da sınıfta söz almak gibi durumlar.
Hiyerarşi Oluşturma: Ahmet'in en az anksiyete yaratan durumdan en fazla anksiyete yaratan duruma kadar sosyal tetikleyiciler sıralanır. Örneğin:
- Bir arkadaşla kahve içmek
- Küçük bir grup önünde konuşmak
- Tanımadığı insanlarla sohbet etmek
- Kalabalık bir partide bulunmak
Aşamalı Maruz Bırakma ve Tepki Önleme:
- İlk olarak, Ahmet bir arkadaşla kahve içme gibi daha az stresli bir durumla yüzleşir.
- Ahmet bu durumu başarıyla tamamladığında, bir sonraki aşamaya geçilir. Bu aşamada küçük bir grup önünde konuşma pratiği yapar.
- Her aşamada, Ahmet anksiyeteyi azaltmak için kaçınma davranışlarını (örneğin, kalabalıktan kaçma) engeller ve bu durumlardan kaçınmaz.
Anksiyete ile Başa Çıkma: Ahmet, maruz bırakma ve tepki önleme süreci sayesinde sosyal anksiyetesi ile daha iyi başa çıkmayı öğrenir ve zamanla sosyal ortamlarda daha rahat hale gelir.
Senaryo 3: Spesifik Fobi (Yükseklik Korkusu)
Durum
Elif, yükseklik korkusu (akrofobi) nedeniyle yüksek yerlerden kaçınıyor. Merdivenle bile ikinci kata çıkmak onu çok korkutuyor.
Maruz Bırakma ve Tepki Önleme Süreci
Tanımlama: Elif'in yükseklik korkusunun dereceleri ve tetikleyicileri belirlenir. Örneğin, balkon kenarında durmak, yüksek bir binanın penceresinden bakmak, bir gözlem kulesine çıkmak gibi.
Hiyerarşi Oluşturma: Elif'in yükseklikle ilgili tetikleyicileri, en az korkutucu olandan en fazla korkutucu olana kadar sıralanır. Örneğin:
- İkinci kattaki bir pencereden dışarı bakmak
- Bir balkonda kenardan uzak durarak durmak
- Bir balkonda kenara yaklaşmak
- Bir gözlem kulesine çıkmak
Aşamalı Maruz Bırakma ve Tepki Önleme:
- İlk olarak, Elif ikinci kattaki bir pencereden dışarı bakma gibi daha az stresli bir durumla yüzleşir.
- Elif bu durumu başarıyla tamamladığında, bir sonraki aşamaya geçer ve balkonda kenardan uzak durarak durur.
- Her aşamada, Elif anksiyeteyi azaltmak için kaçınma davranışlarını (örneğin, gözlerini kapama veya geri çekilme) engeller ve bu durumlardan kaçınmaz.
Anksiyete ile Başa Çıkma: Elif, maruz bırakma ve tepki önleme süreci sayesinde yükseklik korkusu ile daha iyi başa çıkmayı öğrenir ve zamanla yükseklikle ilgili daha zorlayıcı durumlarla başa çıkabilir.
Bu örnek senaryolar, MBTÖ tekniğinin farklı anksiyete bozuklukları için nasıl uygulanabileceğini göstermektedir. Bu süreçlerin her biri, profesyonel bir terapistin rehberliğinde ve destekleyici bir ortamda gerçekleştirilmelidir.
Görsel Kaynağı
Resim Mo Farrelly tarafından Pixabay'a yüklendi