Çocuğun Pişman Olduğu Durumlarda Ceza Vermek Zararlıdır.
Kötü davranışlar asla hoş görülmemelidir. Fakat çocuk bir kabahati yüzünden pişmanlık duyuyorsa ceza( ve özellikle dayak) zararlı olur.Birincisi bir çocuk eğer kabahatine üzülüyorsa vicdanı duyarlı demektir ve sizin istediğiniz de bu değil midir? Ceza , öncelikle bedensel ceza, suçluluk ve pişmanlık duygularını yok ederek, bu duyguların verdiği rahatsızlığı unutup, kabahatini tekrarlamasını artıracaktır. İkincisi bu şartlar altında bir çocuğu cezalandırmak öfke duygusu üretecektir
Bir çocuk yaptığından dolayı üzüntü ve pişmanlık duyarsa vicdanı onu zaten rahatsız ediyor ve o kendi kendini cezalandırıyordur zaten. Kısacası, yaptığına pişman olan ve üzülen çocuğu azarlamak, pişmanlığı yok edecek ve çocukla aranızda gereksiz tartışmalara yol açacaktır. Çünkü bağışlanmış olduklarını bildikleri halde, suçluluğu yine de hissederler. Bir çocuğa bağışlanılmış olma duygusunu öğreterek onu sayısız problemlerden koruyabiliriz
A-) Cezalandırmanın Aşamaları Ve Özellikleri Nasıl Olmalıdır?
Çocukların ilk yaptığı hata eğer çok büyük sonuç doğurmayacak şekilde ise UYARI şeklinde ( bu da bir cezalandırmadır) müdahalede bulunmak gerekir. Bu yeri geldiğinde anlık bir kaş çatılması şeklinde de olabilir. Bu, çocuğa mesaj olarak yaptığı davranışın onaylanmadığı tepkisinin iletilmesidir.
Yapılan hatanın şiddeti artmış veya sık sık tekrarlıyorsa çocuk ile yaşına uygun bir şekilde konuşulmalıdır. Bu durumun hatalı olduğu ve doğrusunun ne olduğu, davranışın tekrarı halinde zararının neler olacağı çocuğa anlatılmalıdır. Bu, davranışın tarafınızdan istenmediğinin belirtilmesidir.
Yapılan hatanın devamı durumunda, hatanın büyüklüğü ne olursa olsun, anne baba tekrar çocuğu ile sevgiye dayalı ve ılımlı bir ortam oluşturmalıdır. Çocukla aşırı tepkiden ve yargılamadan kaçınarak konuşulmalı; ona, bu davranışın tekrarı halinde ne türlü cezalar alabileceği söylenmelidir.
Konuşma ve cezalandırılma ikazlarına rağmen devam eden yanlışlarda, anne babanın ısrarla bahsettiği cezayı uygulaması gerekir. Burada hemen şunu belirtelim; anne babalar kesinlikle yapamayacağı cezalandırma yöntemini çocuğa söylememelidir. Ancak cezalandırmayı yapmak istemedikleri veya yapamadıkları zaman da hafifletici sebepler ile, bir karşılık sonucunda, affetmelidirler( Örneğin; ceza olarak parka götürülmeyecek çocuğa:” odanı toparlarsan senin cezanı affedebilirim.” Demek gibi)
*** Cezalandırmanın şekli ise burada önem kazanmaktadır. Bizim önerdiğimiz cezalandırma yöntemi; çocuğun sevdiği şeylerden mahrum edilmesi veya ayrıcalıklarının kaldırılması ( TV izleme, bilgisayar oynama, arkadaşları ile bir aktivite vb yasaklanabilir ) şeklindedir.
FİZİKSEL CEZALARIN çocuklara uygulanması ise son derece SAKINCALIDIR. Fiziksel cezalar, çocukların anne-baba ile ilişkisini zedelemekte ve ortamı daha gergin hale getirmektedir. Diğer cezalandırma yöntemleri; erken yatma, odasında yalnız olarak iki-üç dakika bekletme yöntemleri olabilir. Cezalandırma, çocukların gururu incitilmeden ve özgüvenleri zedelenmeden uygun bir yöntem kullanılarak yapılmalıdır.Cezayı vermeden önce çocuğunuza istenmeyen hangi davranışından ötürü ceza vereceğinizi açıklayın sonra ceza verin: Örneğin,” oyuncağını kıran bir çocuğa şöyle denebilir; oyuncağını kırmaman gerektiğini bunun iyi bir şey olmadığını ve benim bundan rahatsız olduğumu, oyuncağını bir daha kırarsan sana nasıl bir ceza vereceğimi daha önceden söylemiştim bu nedenle sana oyuncaklarınla bir süre oynamama cezası veriyorum” diye söylenebilir.
Cezanın Etkili Olması İçin Akılda Tutulacak Başlıca Noktalar
Bir kez cezalandırılan davranış, her zaman cezalandırılmalıdırCeza istenmeyen davranışın hemen ardından verilmelidir.Cezalandırılan davranış hiç bir zaman ödüllendirilmemelidir.Çocuklar çok şiddetli ve çok sık cezalandırılmamalıdır.Fiziksel cezalar vermekten kaçınılmalıdır.
B-) Ödüllendirme
Anne ve babalar çocuklarının olumlu davranışlarını,onların hoşuna gittiğini sandıkları şeyleri söyleyerek yada yaparak ödüllendirdiklerini düşünürler.Ancak söylenilenlerin yada yapılanların gerçekten ödüllendirici olup olmadığına karar vermek için beklenen davranışların olumlu yönde artma sıklığına bakmak gerekir.Eğer sizin söylediğiniz yada yaptığınız şeyler sonucunda çocuğunuz olumlu davranışlarını daha sık yapıyorsa,o zaman siz o davranışları gerçekten ödüllendirmişsiniz demektir.Eğer olumlu davranışlarda belirgin bir artış yoksa o zaman sandığınız kadar ödüllendirici olmadığınızı yada ödüllendirme koşullarına uygun davranmadığınızı düşünmelisiniz.
Ne Zaman Ödüllendirmelisiniz?
Bir becerinin yeni öğretilmeye başladığı zamanlarda çocuğunuzu beceriyi her tamamlayışında ödüllendiriniz.Çocuğunuzun bir beceriyi tam olarak yapmaya başladıktan sonra ödülleri seyrekleştiriniz.Çocuğunuz siz onu ödüllendirmeden yeni öğrendiği beceriyi zevkle yapmaya başladığında,siz de bu ödülleri azaltmaya başlayınız.Ancak sözel övgüleri sürekli kullanmaya devam ediniz.Arada bir övgü sözlerinin yanı sıra diğer övgülere de yer veriniz.
Çocuğunuz etkinlikte bulunmadan önce kısa ve açık bir talimat veriniz,gerekirse model olunuz.Çocuğunuz etkinliği gerçekleştirirken gerektiği kadar sözel yada fiziksel yardımda bulununuz,gerektiğinde fazla yardım etmekten kaçınınız.Yanlışlıkları yada olumsuz davranışları ödüllendirmekten kaçınınız.
Ödüllendirme çeşitli şekillerde yapılabilir.Aşağıda belli başlı ödül çeşitleri yer almaktadır:
Sözel Övgü
Sözel övgü en doğal ve en kolay uygulanan ödüllendirme biçimidir.Ancak sözel övgü,çok fazla kullanıldığında etkili bir ödül olma özelliğini yitirebilir.Anne ve baba övgü konusunda yaratıcı olmaya çalışmalıdırlar.Bu konuyla ilgili aşağıda bazı öneriler yer almaktadır.
Kullandığınız övgü sözlerini çeşitlendirin.Eğer çocuğunuza günde 20 kere “Aferin”diyorsanız çocuğunuz için bu övgü sözünün önemi azalacaktır.
Çocuğunuza hangi davranışı için övgü sözü söylediğinizi belirtin.Çocuğunuzun hangi davranışının övgüye değer olduğunu kendisine mutlaka belirtiniz.Ayrıca “Seni seviyorum” gibi sözleri övgü sözü olarak kullanmaktan kaçınınız.Çocuğunuzun,ne yaparsa yapsın onu seviyor olduğunuzu bilmesini sağlayınız.Olumlu davranışları yada başarıları sonucunda çocuğunuza olan sevginiz değişmez ancak,hoşnutluğunuz artar.İşte çocuğunuza söylemeniz gereken hangi davranışının sizi ne derece mutlu ettiği olmalıdır.
Övgünüzü vurgulayın.Küçük çocuklar sözleri;ses tonu,yüz ifadeleri ve jestlerle birlikte anlamlandırırlar.Dolayısıyla çocuğunuza bir övgü sözü söylerken,onu eleştirirken ya da ona talimat verirken farklı ses tonları ve yüz ifadeleri kullanıyor olmalısınız.
Diğer ödüllendirme yöntemleriyle birlikte mutlaka sözel övgüye de yer veriniz ve sözel övgünün etkili olmaması durumunda diğer ödülleri tercih ediniz.
Fiziksel Temas
Küçük çocukların çoğu öpülmekten,başının,sırtının okşanmasından,kucağa alınıp hoplatılmaktan, sarılmaktan hoşlanır.Anne,baba ve çocukları arasındaki fiziksel temas çok doğal ve iki taraf için de çok hoş bir etkinliktir. Dolayısıyla ödüllendirme sırasında sözel övgünün yanı sıra mümkün olduğunca fiziksel temasa da yer veriniz.
Okul öncesi dönemde ödüllendirme şekli;
Öpmek, okşamak, sevmek, kucaklamak, onunla oynamak, onunla gezmek, birlikte vakit geçirmek, söz olarak onaylandığını vurgulamak, ona hoşuna gidecek sözler söylemek, gelişim dönemine uygun oyuncak ve hediye almak (bu hediyelerin manevi değeri ön plana çıkarılmalıdır), onunla sportif aktiviteler yapmak…
Okul döneminde ödüllendirme şekli;
Öpmek, okşamak, sevmek, kucaklamak, onunla oynamak, onunla gezmek, sevgi mesajları vermek, birlikte ders çalışma, onaylandığını hissettirmek, kabiliyetlerini ön plana çıkaracak program ve aktivitelere yönlendirmek, ona hoşuna gidecek sözler söylemek, onunla sportif faaliyetler yapmak, birlikte gezinti, dışarı da bir yemek vb.
Unutulmaması gereken şey, ödül vermeden önce ödülün niçin verildiği çocuğa söylenmelidir.
Adıyaman Rehberlik ve Araştırma Merkezi Müdürlüğü