Epilepsi Dahilik mi yoksa bir hastalık mı?

Sara ya da tıpta bilinen adıyla epilepsi hastalığının başlıca belirtisi tekrarlayan nöbetlerdir. Bu nöbetler, her yaş ve cinsiyette görülebiliyor. Her ne kadar öyle bilinse de, dahilerde epilepsinin daha sık görüldüğüne dair bir bilgi yok... Migrenle de karıştırılabilen epilepsiyi Prof. Dr. Çiğdem Özkara anlattı. Özkara hastalığın kimi zaman çocuklukta başlayıp buluğ çağında bittiğini, kimi zamansa yaşam boyu aralıklarla devam edebildiğini söylüyor.

Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Nöroloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Çiğdem Özkara, epilepsiyle ilgili merak edilenleri anlattı.

Epilepsi dahi hastalığı mı?

Epilepsi beyindeki nöron denilen hücrelerin aşırı deşarjlarına bağlı ortaya çıkan, gelip geçici nöbet denilen durumlarla baş gösteren bir hastalıktır. Her yaş, cins ve ırkta görülebilir. Bu nedenle dahilere özgü bir hastalık olduğu söylenemez.

Psikolojik olarak bir kişilik özelliği olabilir mi?

Epilepsisi olan hastalar, çeşitli nedenlerle psikolojik sorunlar da yaşayabilir. Ancak onlara özgü bir kişilik olduğunu söyleyerek genelleme yapmak doğru değildir.

ÖNCE AİLEYE BAKILIR

Epilepsi tanısı nasıl konulur? Tanı için uygulanan testler nelerdir?

Epilepsi tanısı büyük oranda hasta ve nöbetleri gözlemleyen hasta yakınlarından alınan hikayeye dayanır. Ancak özellikle elektroansefalografi (EEG), tanının kesinleştirilmesinde ve tiplerinin ayırt edilmesinde önemli rol oynar. Hastalık hikayesinin iyi alınamadığı veya şikayetlerin karmaşık olduğu bazı durumlarda, atak sırasında video görüntüleme ile birlikte EEG çekilmesi, epilepsi tanısı ve epileptik olmayan diğer bayılma ataklarının ayırıcı tanısı için oldukça yararlıdır.

Bir hastalık mı? Kriz mi?

Nöbetle eş anlamlı olarak kriz kelimesi de kullanılabilir. Nöbetlerin tekrarlayıcı özellik kazandığı durumlarda epilepsi hastalığının varlığından söz edilebilir. Nöbetler, vücuttaki kan şekerinin ve tuzun aşırı düşmesi nedeniyle olabilir. Başa gelen darbeler ve beyindeki tümör de nöbetin sebepleri arasında sayılabilir.

Epilepsi yaşam boyu devam eder mi?

Epilepsi nöbetlerinin çok çeşitli nedenleri vardır. Tek tip bir hastalık olmadığı için seyri de birbirinden farklı olacaktır. Kimi çocuklukta başlar, buluğ çağında biter. Kimi yaşam boyu devam eder. Kimi bir süre sonra kaybolur.

Başka hastalıklarla karıştırılabilir mi?

Ataklar halinde gelen hareket bozuklukları, migren, kısa süreli inme ve psikolojik bozukluklarla karıştırılabilir.

YORGUNLUK TETİKLER

Stres ya da başka çevresel faktör hastalığın ortaya çıkmasında etkili olur mu?

Stres tek başına epilepsi hastalığına yol açmaz. Nöbet geçirmeye eğilimli kişilerde nöbetleri tetikleyebilir. Ayrıca uykusuzluk, aşırı yorgunluk, hormonal değişiklikler ve ateşli hastalıklar da nöbetleri kolaylaştıran durumlardandır.

Kriz ortaya çıktığında çevresindekiler ne yapmalı?

Nöbet sırasında hastanın kendine zarar vermesini engellemek için başının veya vücudunun altına yumuşak eşyalarla destek olunur. Mümkünse bir tarafa yatırıp nöbetin geçmesi beklenir. Eğer hasta nöbet geçirirken, sürekli kasılıyor ve çırpınıyorsa kesinlikle hareketlerini engellemeye ve baskılamaya yönelik davranışlarda bulunmayın. Çenesini sıkmışsa kesinlikle ağzını açmak için zorlanmayın. Ağzını açıp dilini dışarıya çıkarmaya çalışmak hastaya daha çok zarar verebileceği gibi faydası da yoktur. Dil, geri kaçıp boğazını tıkamaz. Hasta nefes alamıyor ve rengi sürekli morarıyorsa, bu durum soluk kaslarında oluşan kasılmaya bağlıdır ve geçicidir.

ELLERİNİ AÇMAYIN

 Hastaya soğan koklatılıyor, kolonya sürülüyor. Bu tip hareketlerin bir faydası var mı?
Herhangi bir şey koklatmak, ellerini açmaya çalışmak ve ıslatmak hastalara zarar verebilir. Kimi hastalar nöbet sırasında veya sonrasında şaşkın ve amaçsız hareketler yapabilir. Böyle durumlarda aşırı baskıcı davranışlardan kaçınmalı. Yumuşak hareketlerle yatışıncaya kadar yanında kalınmalıdır.

PARSİYEL NÖBETLERDE GÖZ VE BACAKLAR ETKİLENİR

Hastalık hangi belirtilerle ortaya çıkar?

Epilepsinin belirtisi nöbetlerdir. Nöbetler; 'parsiyel' veya yaygın (jeneralize) nöbet şeklinde iki şekildedir. Parsiyel nöbetlerde, anormal aktiviteler olur. Örneğin; görme alanı etkilenir, bacaklarda kasılmalar ortaya çıkabilir. Kimi zaman bazı davranışsal belirtiler ve otomatik hareketler de olabilir. Bilincin korunduğu nöbetlere 'basit parsiyel nöbetler' denir. Jeneralize nöbetlerde ise aktivite aynı anda beyinde yaygın bir şekilde ortaya çıkarak sıklıkla bilincin tutulduğu durumlara neden olabilir. Tüm vücutta kasılma, nefesin tıkanması ve ağızdan köpük gelme, hatta idrar kaçırmanın görüldüğü büyük 'jeneralize tonik kronik' nöbetler, bu grubun en sık rastlanılanlarıdır. Nöbetlerin elektrolit dengesizliği, zehirlenme, akut travma veya merkezi sinir sistemi enfeksiyonları sırasında da görülebileceği ancak durumun ortadan kalkmasıyla da sonlanabileceği unutulmamalıdır.

HER YÜZ KİŞİDEN BİRİNDE EPİLEPSİ GÖRÜLÜYOR

Hastalık hastanın algısını etkiler mi? Dahilerde, sanatçılarda da görülmesi tesadüf mü?

Bazı hastalar nöbet başlarken geçici olarak sesler duyar veya bir şeyler görebilir veya algıyla ilgili başka bozukluklar yaşayabilir. Ancak bunlar nöbetin bitimiyle birlikte sonlanır. Dünyaya mal olmuş sanatçılarda epilepsinin daha fazla olduğuna dair herhangi bir bilgi ve bulgu yoktur. Epilepsi, kabaca her yüz kişiden birinde görüldüğü için rastlanma ihtimali oldukça yüksek bir beyin hastalığıdır. Herkeste olabilir.

Röntgen ya da MR'da tespit edilebilir mi?

Epilepsi nöbetine yol açan bozuklukların bir kısmı beyin manyetik rezonans görüntüleme (MRG) çalışmaları ile gösterilebilir. Günümüzde direkt röntgen uygulanmasının epilepsi tanısında yeri bulunmamaktadır.

NÖROLOG TEDAVİ EDER

Her nöbet geçiren mutlaka ilaç kullanmalı mı?

Eğer nöbetler tekrarlayıcı bir hal almışsa bu nöbetleri engellemek için antiepileptik ilaçlar kullanılır. İlaçlar, nöbetlerin gelişini engeller. Ancak hastalığın altında yatan sebebi ortadan kaldırmayacaktır. Eğer nöbeti oluşturan neden düzeltilebilecek bir durumdan kaynaklanıyorsa, burada eksik olan maddenin yerine konması tedavi için gereklidir. Örneğin; tuz ve kalsiyum eksikliği gibi...

 Kriz ortaya çıktığında hangi doktora gitmelidir? Nörolog mu yoksa psikiyatrist mi?
Epilepsi hastaları nöroloji uzmanları tarafından izlenmelidir. Psikiyatrist yalnızca hastanın tedavisine destek olabilir. Eğer iki bilim bir arada çalışırsa daha başarılı sonuçlar alınabilir.

PARLAK IŞIK TETİKLİYOR

Yaygınlığı nedir? Görüldüğü belli bir risk grubu var mı?

Epilepsinin tüm dünyada görülme sıklığı yüzde 1'dir. Bu rakam gelişmekte olan ülkelerde travma ve enfeksiyonların sık görülmesiyle ilişkilendirilerek biraz daha yükselmekte, gelişmiş ülkelerde biraz daha düşebilmektedir. Ancak her yerde ve umulmadık zamanlarda baş gösterebileceği unutulmamalıdır.

18 YAŞ ALTI DİKKAT!

Yaş grupları içinde 18 yaş altı ve 65 yaş üstünde görülme sıklığının arttığı bilinmektedir. Bazı epilepsi tiplerinde nöbetler refleks olarak bazı özel durumlarda tetiklenebilmektedir. Bunlar arasında okuma, başa sıcak su dökülmesi, parlak yanıp sönen ışıklar ve yemek yeme sayılabilir.

Esra TÜZÜN / SABAH